کلیه‌ها اندام‌هایی حیاتی هستند که نقش‌هایی کلیدی در تنظیم تعادل بدن، تصفیه مواد زائد، تنظیم فشار خون و تولید برخی هورمون‌ها ایفا می‌کنند. اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند بدون علائم آشکار آغاز شود و به‌تدریج به مراحل پیشرفته بیماری کلیوی برسد. آزمایش‌های تخصصی کلیه، ابزاری دقیق برای تشخیص زودهنگام، پایش و درمان مؤثر بیماری‌های کلیوی هستند.
انواع آزمایش‌های تخصصی کلیه و کاربرد آن‌ها
۱. آزمایش‌های خونی مرتبط با عملکرد کلیه
-
کراتینین (Creatinine):
شاخص اصلی برای ارزیابی عملکرد کلیه؛ افزایش آن نشان‌دهنده کاهش فیلتراسیون گلومرولی است. -
BUN (نیتروژن اوره خون):
بالا بودن BUN ممکن است نشانه اختلال در دفع مواد نیتروژنی یا کم‌آبی باشد. -
eGFR (نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی):
شاخص استاندارد برای تخمین عملکرد کلیه‌ها؛ مقادیر کمتر از ۶۰ اغلب نشانه بیماری مزمن کلیه است.
۲. آزمایش‌های ادراری
-
تجزیه کامل ادرار (Urinalysis):
شناسایی وجود پروتئین، خون، گلوکز، باکتری، سلول‌ها یا سیلندرهای غیرطبیعی. -
میکروآلبومینوری (Microalbuminuria):
شناسایی نشت مقدار کم آلبومین، مخصوصاً در بیماران دیابتی یا دارای فشار خون بالا. -
نسبت آلبومین به کراتینین (ACR):
روشی دقیق برای تشخیص پروتئینوری حتی در نمونه ادرار تصادفی.
۳. آزمایش‌های پیشرفته‌تر
-
الکترولیت‌ها و گازهای خون (Na, K, HCO3):
اختلال در این مواد ممکن است نشانه اسیدوز متابولیک یا نارسایی کلیه باشد. -
سطح فسفر و کلسیم:
در نارسایی کلیه ممکن است دچار نوسان شده و منجر به مشکلات استخوانی شوند. -
هورمون پاراتیروئید (PTH):
در بیماری مزمن کلیه بالا می‌رود و زمینه‌ساز بیماری‌های استخوانی است.
۴. روش‌های تصویربرداری و تشخیص تکمیلی
-
سونوگرافی کلیه‌ها:
بررسی اندازه، شکل، وجود کیست، سنگ یا انسداد. -
بیوپسی کلیه:
در موارد خاص برای تعیین نوع بیماری گلومرولی یا بررسی پیشرفت آسیب کلیوی انجام می‌شود.
چه کسانی باید این آزمایش‌ها را انجام دهند؟
-
بیماران دیابتی یا با فشار خون بالا
-
افرادی با سابقه خانوادگی بیماری کلیه یا دیالیز
-
افرادی با علائمی مانند ادرار خونی، کف‌آلود یا دردناک
-
بیماران با تورم غیرعادی در اندام‌ها یا شکم
-
مصرف‌کنندگان داروهای کلیه‌سم مانند NSAIDs یا آمینوگلیکوزیدها
مزایای تشخیص زودهنگام بیماری کلیه
-
پیشگیری از پیشرفت به نارسایی کلیه
-
امکان آغاز درمان و اصلاح سبک زندگی
-
کنترل بهتر بیماری‌های همراه مانند دیابت یا فشار خون
-
کاهش خطر عوارض قلبی، خونی و استخوانی ناشی از بیماری کلیه
-
برنامه‌ریزی دقیق برای پیگیری، تغذیه و درمان دارویی
سؤالات متداول
آیا بیماری کلیه می‌تواند بدون علامت باشد؟
بله. بسیاری از بیماران تا مراحل پیشرفته هیچ علائم خاصی ندارند. تنها آزمایش‌ها می‌توانند آن را شناسایی کنند.
آیا نتایج غیرطبیعی همیشه خطرناک‌اند؟
خیر. برخی نتایج ممکن است به‌صورت گذرا به علت دارو، کم‌آبی، عفونت یا ورزش زیاد ایجاد شوند.
هر چند وقت یک‌بار باید آزمایش کلیه داد؟
در افراد پرخطر (دیابتی‌ها، فشارخونی‌ها)، بررسی سالانه توصیه می‌شود. سایر افراد باید با نظر پزشک اقدام کنند.
جمع‌بندی
آزمایش‌های تخصصی کلیه راهی مؤثر برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های خاموش کلیوی‌اند. با شناسایی و مداخله به‌موقع، می‌توان از پیشرفت بیماری و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه جلوگیری کرد. اگر در گروه‌های پرخطر قرار دارید یا علائم مشکوک دارید، حتماً با پزشک مشورت و بررسی‌های لازم را انجام دهید.
منبع :
CDC – Chronic Kidney Disease Surveillance
No. 54
۰۴/۰۳