هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا ACTH توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و نقش کلیدی در تحریک غدد فوق کلیوی (آدرنال) برای تولید هورمون کورتیزول دارد. کورتیزول یکی از هورمون‌های حیاتی بدن است که در تنظیم پاسخ به استرس، قند خون، فشار خون و سیستم ایمنی نقش دارد. آزمایش ACTH برای بررسی عملکرد هیپوفیز و آدرنال و تشخیص اختلالات مرتبط با تولید بیش از حد یا کمبود کورتیزول انجام می‌شود.
موارد کاربرد آزمایش ACTH
این آزمایش ممکن است توسط پزشک در شرایط زیر درخواست شود:
– ارزیابی علائم سندرم کوشینگ (افزایش بیش از حد کورتیزول)
– تشخیص بیماری آدیسون و سایر انواع نارسایی آدرنال
– بررسی تومورهای هیپوفیز یا آدرنال
– پیگیری تغییرات کورتیزول در بیماری‌های مزمن یا شرایط استرسی شدید
– افتراق علل مختلف تغییرات غیرطبیعی کورتیزول
چگونگی انجام آزمایش
این تست با نمونه‌گیری خون از ورید بازو انجام می‌شود.
به دلیل نوسان روزانه ACTH، اغلب نمونه‌گیری صبح زود (حدود ساعت ۸) انجام می‌شود.
ممکن است پزشک توصیه کند برای مدت کوتاهی قبل از آزمایش، مصرف برخی داروها قطع شود.
استرس، ورزش شدید و حتی تغییرات خواب می‌توانند سطح ACTH را موقتاً تغییر دهند.
تفسیر نتایج آزمایش
– سطح بالای ACTH
– بیماری آدیسون (نارسایی اولیه آدرنال)
– بیماری کوشینگ ناشی از تومور هیپوفیز (ACTH-dependent)
– تومورهای ترشح‌کننده ACTH در خارج از هیپوفیز (مثل سرطان ریه نوع سلول کوچک)
– سطح پایین ACTH
– سندرم کوشینگ ناشی از تومور آدرنال یا مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی
– نارسایی ثانویه آدرنال ناشی از اختلال هیپوفیز
– اختلالات هیپوتالاموس (نارسایی ثالثیه)
عوامل مؤثر بر نتیجه آزمایش
– داروها: کورتیکواستروئیدها، انسولین، آمفتامین‌ها، لیتیم
– وضعیت بدن: استرس حاد، جراحی، بارداری
– زمان نمونه‌گیری: به دلیل ریتم شبانه‌روزی، سطوح صبح بالاتر و عصر پایین‌تر هستند.
اهمیت این آزمایش
تعیین سطح ACTH به پزشک کمک می‌کند علت اختلالات مرتبط با کورتیزول را شناسایی کرده و درمان هدفمندتری ارائه دهد. این آزمایش اغلب به همراه سنجش کورتیزول و در برخی موارد تست‌های تحریکی یا مهاری انجام می‌شود تا تصویر کامل‌تری از عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال به‌دست آید.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱. آیا قبل از انجام آزمایش ACTH باید ناشتا بود؟
در اغلب موارد نیاز به ناشتایی نیست، اما پزشک ممکن است بسته به شرایط شما توصیه خاصی داشته باشد.
۲. آیا استرس می‌تواند نتیجه آزمایش را تغییر دهد؟
بله، استرس فیزیکی یا روحی می‌تواند سطح ACTH را موقتاً افزایش دهد.
۳. آیا یک بار اندازه‌گیری کافی است؟
گاهی برای تشخیص قطعی لازم است که آزمایش تکرار شود یا همراه با تست‌های دیگر انجام گردد.
نتیجه‌گیری
آزمایش ACTH ابزاری ارزشمند برای بررسی عملکرد غدد هیپوفیز و آدرنال و افتراق علل کمبود یا افزایش کورتیزول است. تفسیر نتایج این آزمایش باید توسط پزشک و با در نظر گرفتن علائم، تاریخچه پزشکی و سایر آزمون‌ها صورت گیرد. تشخیص به‌موقع می‌تواند مسیر درمان را دقیق‌تر و مؤثرتر کند.
منابع:
No.61
۰۴/۰۶
