گاسترین یکی از هورمون‌های کلیدی دستگاه گوارش است که توسط سلول‌های G معده ترشح می‌شود و نقش اصلی آن تحریک ترشح اسید معده برای هضم غذاست. اندازه‌گیری سطح گاسترین در خون می‌تواند سرنخ‌های مهمی درباره عملکرد معده و برخی بیماری‌ها بدهد. یکی از مهم‌ترین شرایطی که با افزایش قابل‌توجه گاسترین همراه است، سندرم زولینگر–الیسون (Zollinger–Ellison Syndrome) می‌باشد؛ اختلالی نادر که معمولاً ناشی از وجود تومورهای تولیدکننده گاسترین (گاسترینوم) در لوزالمعده یا دوازدهه است و باعث ترشح بیش از حد اسید معده می‌شود.
آزمایش گاسترین چیست؟
آزمایش گاسترین یک تست خونی است که میزان این هورمون را در پلاسمای خون اندازه‌گیری می‌کند. بالا بودن سطح گاسترین می‌تواند ناشی از شرایط مختلفی مانند:
– سندرم زولینگر–الیسون
– آکلرهیدری (عدم ترشح اسید معده)
– مصرف طولانی‌مدت داروهای مهارکننده اسید معده مانند PPI
– برخی بیماری‌های معده یا غدد فوق‌کلیوی
سندرم زولینگر–الیسون (ZES)
– علت: حضور گاسترینوم‌ها که تومورهای کوچک، اغلب خوش‌خیم یا کم‌پرخاشگر هستند اما فعالیت هورمونی بالایی دارند.
– ویژگی اصلی: ترشح فوق‌العاده زیاد گاسترین، منجر به تولید اسید معده در حد غیرطبیعی و ایجاد زخم‌های متعدد و مقاوم معده و دوازدهه
– علائم شایع:
– درد شکمی مکرر
– اسهال مزمن
– سوزش سر دل و ریفلاکس شدید
– خونریزی یا سوراخ‌شدن دستگاه گوارش در موارد پیشرفته
آمادگی قبل از آزمایش گاسترین
برای دقت بالای نتیجه:
– قطع مصرف داروهای مهارکننده اسید معده (مانند امپرازول، لانزوپرازول) حداقل یک هفته قبل، زیر نظر پزشک
– ناشتایی به مدت ۱۲ ساعت قبل از خون‌گیری
– اجتناب از سیگار کشیدن پیش از آزمایش
– اطلاع به پزشک درباره تمام داروهای مصرفی
تفسیر نتایج آزمایش
- سطح بسیار بالا (اغلب چندین برابر مقدار مرجع): مطرح‌کننده زولینگر–الیسون، به‌ویژه اگر همراه با افزایش اسید معده باشد.
- سطح متوسط تا بالا: ممکن است ناشی از مصرف داروهای ضداسید یا شرایط دیگر باشد.
- سطح طبیعی یا پایین: عملکرد طبیعی دستگاه گوارش یا آکلرهیدری بدون تحریک غیرطبیعی گاسترین.
تست‌های تکمیلی در تشخیص زولینگر–الیسون
– اندازه‌گیری اسید معده (pH معده)
– تست تحریک سکرتین: تزریق سکرتین و مشاهده پاسخ گاسترین (در ZES افزایش قابل‌توجه رخ می‌دهد)
– تصویربرداری (CT، MRI یا اندوسونوگرافی) برای یافتن گاسترینوم
– اندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی جهت بررسی زخم‌ها
اهمیت تشخیص به‌موقع
زولینگر–الیسون ممکن است باعث زخم‌های مقاوم، خونریزی گوارشی و حتی سوراخ شدن معده یا روده شود. شناسایی و درمان سریع می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند. درمان شامل کنترل اسید با دوزهای بالای داروهای مهارکننده اسید و در صورت امکان برداشت جراحی تومور است.
پرسش‌های متداول
۱. آیا بالا بودن گاسترین همیشه نشانه زولینگر–الیسون است؟
خیر، شرایط دیگری مانند مصرف طولانی‌مدت داروهای مهارکننده اسید یا التهاب معده نیز می‌توانند باعث افزایش شود.
۲. آیا این آزمایش به‌تنهایی برای تشخیص ZES کافی است؟
خیر، نیاز به تست‌های تکمیلی مانند تست تحریک سکرتین و تصویربرداری وجود دارد.
۳. آیا درمان زولینگر–الیسون بدون جراحی ممکن است؟
در صورت عدم امکان جراحی، کنترل طولانی‌مدت اسید معده با داروهای مهارکننده قوی ممکن است علائم را کاهش دهد.
جمع بندی
آزمایش گاسترین یک تست مهم برای ارزیابی عملکرد معده و تشخیص بیماری‌هایی مانند زولینگر–الیسون است. در این سندرم نادر، تومورهای ترشح‌کننده گاسترین موجب افزایش شدید اسید معده و زخم‌های مکرر می‌شوند. تشخیص سریع و انجام اقدامات درمانی مناسب، از بروز عوارض خطرناک جلوگیری می‌کند.
منابع
– Mayo Clinic – Gastrin Test and Zollinger–Ellison Syndrome
– LabTestsOnline – Gastrin Hormone Testing
No.10
۰۴/۰۷
