آمنوره که به معنای عدم وجود دوره‌های قاعدگی است، خود به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه علامتی است که می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات سلامتی زمینه‌ای باشد. برای افراد در سنین باروری، نظم دوره‌های قاعدگی معمولاً نشانگر سلامت عمومی بدن است. درک علل مختلف آمنوره، انواع آن و مکانیزم‌های پشت آن برای تشخیص به موقع و درمان مناسب بسیار مهم است.
انواع آمنوره
آمنوره معمولاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- آمنوره اولیه: این به معنای عدم شروع قاعدگی در سنین ۱۵ یا ۱۶ سالگی یا سه سال پس از شروع رشد سینه‌ها (تلارشه) است.
- آمنوره ثانویه: این زمانی اتفاق می‌افتد که قاعدگی برای سه ماه متوالی در زنانی که قبلاً دوره‌های منظم داشته‌اند، متوقف شود یا برای شش ماه در زنانی که دوره‌های نامنظم داشته‌اند.
مسیرهای هورمونی پشت قاعدگی
چرخه قاعدگی توسط تعامل پیچیده‌ای از هورمون‌ها که توسط هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و تخمدان‌ها تولید می‌شود، تنظیم می‌شود.
این مجموعه به عنوان محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان (HPO) شناخته می‌شود. هیپوتالاموس هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند که غده هیپوفیز را تحریک کرده تا هورمون‌های محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزه (LH) تولید کند. این هورمون‌ها به تخمدان‌ها می‌رسند و باعث رشد فولیکول‌ها، تخمک‌گذاری و تولید استروژن و پروژسترون می‌شوند. این هورمون‌ها سپس رشد و ریزش پوشش رحمی (آندومتر) را تنظیم می‌کنند که منجر به قاعدگی می‌شود، زمانی که بارداری رخ نمی‌دهد.
آمنوره اولیه: وقتی قاعدگی شروع نمی‌شود
آمنوره اولیه به عدم شروع قاعدگی در سن ۱۵ یا ۱۶ سالگی یا سه سال پس از شروع ویژگی‌های جنسی ثانویه اطلاق می‌شود. علل رایج آن شامل موارد زیر است:
- نواقص ژنتیکی و کروموزومی: شرایطی مانند سندرم ترنر، سندرم بی‌حسی آندروژن (AIS) و سندرم مایر-روکیتانسکی-کستر-هاوزر (MRKH) می‌توانند مانع از توسعه تخمدان‌های عملکردی، رحم یا هر دو شوند.
- اختلالات هیپوتالاموس و هیپوفیز: شرایطی مانند تاخیر فیزیکی بلوغ (CDGP) و آمنوره هیپوتالامیک عملکردی (FHA) که معمولاً به وزن کم بدن، استرس شدید یا ورزش بیش از حد مربوط است، می‌توانند باعث اختلال در تنظیم هورمونی شوند.
- نواقص آناتومیک: مشکلات مادرزادی مانند فقدان واژن، فقدان سرویکس یا پرده بکارت غیر قابل نفوذ می‌توانند جریان قاعدگی را مسدود کرده و مانع از شروع آن شوند.
آمنوره ثانویه: وقتی قاعدگی متوقف می‌شود
آمنوره ثانویه به توقف قاعدگی پس از دوره‌های قبلی منظم اطلاق می‌شود. شایع‌ترین علت آن بارداری است، اما علل دیگری نیز وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- تغییرات فیزیولوژیک: این شامل آمنوره شیردهی (به دلیل شیردهی) است که در آن سطح بالای پرولاکتین تخمک‌گذاری را مهار می‌کند، یائسگی و یائسگی زودرس است که به طور طبیعی به توقف قاعدگی منجر می‌شود.
- داروها و درمان‌ها: روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی، شیمی درمانی و برخی داروها می‌توانند باعث اختلال در نظم قاعدگی شوند. داروهای درمان اختلالات روانی یا درد مزمن نیز می‌توانند بر تولید هورمون‌ها تأثیر بگذارند و منجر به آمنوره شوند.
- عوامل سبک زندگی: کاهش وزن شدید، ورزش بیش از حد یا اختلالات تغذیه‌ای مانند آنورکسیا می‌تواند باعث اختلال در عملکرد هورمونی و جلوگیری از تخمک‌گذاری و قاعدگی شود. استرس نیز عاملی است که می‌تواند باعث اختلال موقت در عملکرد هیپوتالاموس و تنظیم هورمونی شود.
- اختلالات غدد درون ریز: شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، اختلالات تیروئید و تومورهای هیپوفیز می‌توانند باعث نامنظم شدن دوره‌ها و در نهایت آمنوره شوند.
- شرایط رحم و سرویکس: بیماری‌هایی مانند سندرم آشرمن که با چسبندگی در رحم همراه است، می‌توانند مانع از ساخت و ریزش طبیعی پوشش رحمی شوند و آمنوره ثانویه را ایجاد کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر حداقل سه دوره قاعدگی متوالی را از دست دادید، یا اگر بالای ۱۵ سال دارید و هیچ گاه قاعدگی نداشته‌اید، مشاوره پزشکی ضروری است. دیگر علائم هشداردهنده شامل تغییرات در الگوی دوره‌ها، ترشح مایع از نوک سینه‌ها، تغییرات بینایی یا رشد موی اضافی روی صورت است. همچنین، اگر کمتر از نه دوره قاعدگی در سال داشته باشید یا تغییراتی در الگوی دوره‌ها مشاهده کنید، باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص علل آمنوره
تشخیص علت آمنوره معمولاً شامل یک رویکرد جامع است که با تاریخچه پزشکی دقیق و معاینه فیزیکی شروع می‌شود. پزشک سؤالات مفصلی در مورد تاریخچه قاعدگی، فعالیت جنسی، استفاده از پیشگیری از بارداری، تاریخچه پزشکی، داروها، عوامل سبک زندگی مانند تغییرات وزن، عادات ورزشی و سطح استرس و همچنین هرگونه تاریخچه خانوادگی مرتبط می‌پرسد. معاینه فیزیکی شامل بررسی علائم بلوغ، نواقص آناتومیک و سایر یافته‌های فیزیکی مرتبط است.
نتیجه‌گیری: اهمیت مشاوره حرفه‌ای
آمنوره، چه به شکل عدم شروع قاعدگی و چه به شکل توقف آن، معمولاً علامتی از یک مشکل زمینه‌ای است. تشخیص به موقع و دقیق آن برای پرداختن به این مشکلات و پیشگیری از عوارض بلندمدت مانند نازایی یا پوکی استخوان ضروری است. بنابراین، توصیه می‌شود که افرادی که با آمنوره مواجه هستند، بر اساس دستورالعمل‌های ارائه شده به مشاوره پزشکی مراجعه کنند.
منبع: my.clevelandclinic