بدن انسان دارای یک ریتم شبانه‌روزی (circadian rhythm) است که بر سطح هورمون‌ها، عملکرد متابولیسم، قند خون، چربی‌ها و حتی پاسخ سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، زمان انجام آزمایش خون (صبح یا شب) می‌تواند در تفسیر نتایج تأثیرگذار باشد.
آزمایش‌هایی که به زمان نمونه‌گیری حساس هستند
۱. آزمایش‌های هورمونی
-
TSH (هورمون تیروئیدی):
در بامداد (۲ تا ۴ صبح) به اوج می‌رسد و تا ظهر کاهش می‌یابد.
توصیه: بین ۷ تا ۹ صبح، قبل از مصرف دارو -
کورتیزول:
اوج در صبح زود (۶ تا ۸ صبح) و افت در شب
برای بررسی بیماری‌های آدرنال، صبح نمونه‌گیری شود -
تستوسترون:
در مردان، بیشترین مقدار بین ساعت ۷ تا ۱۰ صبح
توصیه: صبح ناشتا اندازه‌گیری شود
قند خون و انسولین
-
حساسیت بدن به انسولین در طول روز متغیر است
-
سطح قند خون بعد از غذا، استرس یا خواب نامنظم در شب تغییر می‌کند
آزمایش FBS یا OGTT باید صبح ناشتا انجام شود
چربی خون (کلسترول، تری‌گلیسرید)
-
تری‌گلیسرید بعد از غذا افزایش می‌یابد، به‌ویژه در عصر یا شب
توصیه: اندازه‌گیری در صبح و حداقل ۸ ساعت ناشتایی
پرولاکتین و ملاتونین
-
پرولاکتین: شب‌ها افزایش دارد؛ خواب اضافی قبل از نمونه‌گیری ممکن است نتیجه را بالا نشان دهد
-
ملاتونین: فقط شب ترشح می‌شود؛ نمونه‌گیری باید در تاریکی یا نیمه‌شب انجام شود
برای بررسی دقیق، زمان و شرایط نمونه‌گیری اهمیت زیادی دارد
چرا زمان آزمایش خون مهم است؟
-
تفسیر نادرست نتایج (مثلاً اشتباه در تشخیص کم‌کاری تیروئید یا سندرم کوشینگ)
-
احتمال آزمایش مجدد و هزینه بیشتر
-
تداخل در برنامه‌ریزی درمان
جدول راهنمای زمان مناسب انجام آزمایش‌ها
| نوع آزمایش | بهترین زمان نمونه‌گیری |
|---|---|
| TSH، FT4، FT3 | صبح زود، قبل از دارو |
| کورتیزول | بین ساعت ۷ تا ۹ صبح |
| تستوسترون | صبح ناشتا (۷ تا ۱۰ صبح) |
| قند و چربی خون | صبح ناشتا (۸–۱۲ ساعت گرسنگی) |
| پرولاکتین | صبح زود، بدون خواب اضافی |
| ملاتونین | شب یا نیمه‌شب، در محیط تاریک |
جمع‌بندی
زمان نمونه‌گیری یکی از عوامل مهم در دقت و صحت آزمایش‌های پزشکی است. برای اکثر تست‌های حساس به ریتم شبانه‌روزی، نمونه‌گیری صبح زود و در شرایط استاندارد (مانند ناشتا بودن یا پرهیز از خواب اضافی) توصیه می‌شود. رعایت این نکات باعث جلوگیری از تفسیر اشتباه و افزایش دقت در تشخیص می‌شود.
منابع :
LabTestsOnline – Timing of Laboratory Tests
Endocrine Society – Hormone Testing Guidelines
No. 105
۰۴/۰۴