کبد یکی از حیاتیترین اندامهای بدن است که علاوه بر نقش در متابولیسم و سمزدایی، در تنظیم بسیاری از فرآیندهای هورمونی نیز مشارکت دارد. اختلال عملکرد کبد، بهویژه در بیماریهای مزمن یا پیشرفته، میتواند باعث تغییر سطح هورمونها در خون و ایجاد علائم متنوع شود. تستهای هورمونی، ابزاری ارزشمند برای ارزیابی اثرات بیماریهای کبدی بر سیستم غدد درونریز هستند و به پزشکان کمک میکنند تا مسیر درمان را بهتر هدایت کنند
چرا در بیماریهای کبدی تست هورمونها انجام میشود؟
– کبد محل متابولیسم و غیرفعالسازی بسیاری از هورمونهاست.
– بیماریهای کبدی میتوانند ترشح یا دفع هورمونها را تغییر دهند.
– تغییرات هورمونی ممکن است علائم غیراختصاصی مانند خستگی، تغییر وزن یا اختلالات قاعدگی ایجاد کند.
مهمترین هورمونهایی که در بیماریهای کبدی بررسی میشوند
۱. هورمونهای تیروئیدی (T3، T4، TSH)
– در سیروز یا هپاتیت مزمن، شایعترین تغییر کاهش T3 فعال (Low T3 syndrome) است.
– اختلال در اتصال هورمونها به پروتئینهای حملکننده که توسط کبد ساخته میشوند.
۲. انسولین و گلوکز خون
– مقاومت به انسولین در بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شایع است.
– پایش سطح انسولین ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله برای ارزیابی خطر دیابت توصیه میشود.
۳. هورمونهای جنسی (تستوسترون، استروژن، LH، FSH)
– در مردان مبتلا به سیروز پیشرفته ممکن است سطح تستوسترون کاهش یابد و علائمی مانند ژنیکوماستی (بزرگ شدن پستان مردان) و کاهش میل جنسی رخ دهد.
– افزایش استروژن ناشی از کاهش متابولیسم و دفع آن در کبد دیده میشود.
۴. کورتیزول و ACTH
– اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال در بیماریهای کبدی شدید.
– گاهی نیاز به ارزیابی عملکرد آدرنال در بیماران بستری با نارسایی کبدی وجود دارد.
۵. هورمون رشد (GH) و فاکتور رشد شبهانسولینی-۱ (IGF-1)
– کاهش IGF-1 به علت اختلال سنتز در کبد، بهویژه در سیروز.
– اثر مستقیم بر متابولیسم پروتئین و عضله.
چگونه نتایج تفسیر میشوند؟
تغییرات هورمونی در بیماریهای کبدی همیشه به معنای اختلال غده اصلی نیست، بلکه اغلب نتیجه عملکرد ضعیف کبد در متابولیسم یا دفع هورمونهاست.
بنابراین:
– باید نتایج با توجه به وضعیت کبد و سایر آزمایشهای عملکرد کبد (ALT، AST، ALP، بیلیروبین) تفسیر شود.
– پزشک ممکن است بررسی مجدد در بازههای زمانی مشخص را توصیه کند.
ارتباط این تستها با درمان و پیشگیری
– اصلاح سبک زندگی و درمان بیماریهای زمینهای مانند هپاتیت یا کبد چرب، میتواند تغییرات هورمونی را بهبود دهد.
– درمان جایگزینی هورمون (مانند تستوسترون یا تیروکسین) تنها در موارد خاص و با نظارت دقیق متخصص انجام میشود.
پرسشهای متداول
۱. آیا همه بیماران کبدی نیاز به تست هورمون دارند؟
خیر، تستهای هورمونی بر اساس علائم بالینی و تشخیص پزشک انجام میشوند.
۲. آیا اختلال هورمونی ناشی از بیماری کبدی برگشتپذیر است؟
در بسیاری موارد، با بهبود عملکرد کبد، سطح هورمونها به حالت طبیعی بازمیگردد.
۳. آیا مصرف داروهای هورمونی برای بیماران کبدی خطرناک است؟
بله، برخی داروهای هورمونی میتوانند فشار بیشتری بر کبد وارد کنند و باید با احتیاط تجویز شوند.
خلاصه
کبد نقشی کلیدی در تنظیم و متابولیسم هورمونها دارد و بیماریهای کبدی میتوانند تغییرات قابل توجهی در محورهای هورمونی بدن ایجاد کنند. ارزیابی دقیق با تستهای هورمونی کمک میکند تا آثار این تغییرات شناسایی و مدیریت شوند. رویکرد درمان باید چندجانبه باشد و شامل کنترل بیماری کبد، اصلاح سبک زندگی و در صورت نیاز، درمان جایگزینی هورمونی با نظارت متخصص باشد.
منابع :
– Mayo Clinic – Liver Function and Hormonal Changes
– LabTestsOnline – Hormone Tests in Liver Disease
No.18
۰۴/۰۷
