هر آنچه باید درباره اثر لیتیوم بر عملکرد تیروئید بدانید
لیتیوم یکی از اصلی‌ترین داروهای تثبیت‌کننده خلق برای درمان اختلال دوقطبی و اختلالات خلقی مزمن است. این دارو با کنترل نوسانات شدید خلقی، تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بیماران دارد.
اما یکی از عوارض مهم لیتیوم، تأثیر آن بر عملکرد غده تیروئید است. به همین دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند که مصرف‌کنندگان لیتیوم به‌طور منظم آزمایش‌های تیروئیدی انجام دهند.
لیتیوم چگونه بر تیروئید اثر می‌گذارد؟
لیتیوم می‌تواند در چند سطح مختلف موجب اختلال عملکرد تیروئید شود:
-
مهار ترشح T3 و T4 از تیروئید
-
کاهش تبدیل T4 به T3 در بافت‌های محیطی
-
تحریک رشد غده تیروئید → احتمال گواتر یا ندول تیروئید
-
افزایش احتمال بروز بیماری‌های خودایمنی تیروئید در افراد مستعد (مثل هاشیموتو)
شایع‌ترین اختلالات تیروئیدی ناشی از لیتیوم
۱. کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)
-
شایع‌ترین عارضه تیروئیدی مرتبط با لیتیوم
-
بیشتر در زنان، سالمندان و افراد دارای زمینه خودایمنی رخ می‌دهد
-
معمولاً طی ۶ تا ۱۸ ماه پس از شروع درمان بروز می‌کند
۲. گواتر (بزرگی غده تیروئید)
-
بیشتر در مصرف‌کنندگان بلندمدت دیده می‌شود
-
ممکن است بدون تغییر واضح در سطح هورمون‌های تیروئیدی ایجاد شود
۳. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) – نادر
-
در موارد نادر ناشی از التهاب تیروئید القاشده با لیتیوم
-
با علائمی مانند بی‌قراری، کاهش وزن و تاکی‌کاردی
چه آزمایش‌هایی باید انجام شود؟
- TSH: حساس‌ترین شاخص برای بررسی عملکرد تیروئید
-
FT4 (تیروکسین آزاد): ارزیابی دقیق هورمون فعال
-
TPO-Ab: بررسی احتمال بیماری خودایمنی (تیروئیدیت هاشیموتو)
-
سونوگرافی تیروئید: در صورت لمس گواتر یا یافته‌های غیرعادی در معاینه یا آزمایش
زمان مناسب برای آزمایش تیروئید در مصرف‌کنندگان لیتیوم
| زمان انجام آزمایش | هدف |
|---|---|
| پیش از شروع درمان با لیتیوم | تعیین وضعیت پایه تیروئید |
| ۶ ماه پس از شروع مصرف | پایش اولیه تغییرات تیروئیدی |
| هر ۶ تا ۱۲ ماه در طول مصرف بلندمدت | پایش منظم و پیشگیری از عوارض |
| در صورت بروز علائم تیروئیدی | بررسی فوری بدون انتظار برای نوبت بعد |
علائم هشداردهنده اثر لیتیوم بر عملکرد تیروئید
🔻 علائم کم‌کاری تیروئید:
-
خستگی، خواب‌آلودگی
-
افزایش وزن غیرقابل توضیح
-
پوست خشک، یبوست
-
افسردگی یا کاهش تمرکز
-
عدم تحمل سرما
🔺 علائم پرکاری تیروئید (نادر):
-
بی‌قراری، اضطراب
-
کاهش وزن
-
تعریق زیاد
-
ضربان قلب سریع یا نامنظم
آیا مصرف لیتیوم باید قطع شود؟
✘ خیر.
در بیشتر موارد، اختلال تیروئیدی با تجویز هورمون لووتیروکسین (Euthyrox) کنترل می‌شود و قطع لیتیوم لازم نیست.
✔ تنها در موارد نادر مانند پرکاری تیروئید مقاوم به درمان یا گواتر فشاری بزرگ، ممکن است تغییر در درمان لیتیوم ضرورت پیدا کند.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
آیا همه مصرف‌کنندگان لیتیوم دچار اختلال تیروئید می‌شوند؟
✘ خیر. اما طبق آمار، ۱۰ تا ۲۰ درصد ممکن است دچار درجاتی از کم‌کاری تیروئید شوند.
آیا می‌توان از اختلال تیروئید ناشی از لیتیوم پیشگیری کرد؟
✔ با پایش منظم TSH و FT4 و اقدام به موقع، می‌توان از بروز علائم بالینی جلوگیری کرد.
آیا ممکن است آزمایش‌های تیروئید در مصرف لیتیوم گمراه‌کننده باشند؟
✔ بله. گاهی فقط TSH بالا می‌رود (کم‌کاری تحت بالینی) و FT4 نرمال است. در این موارد، تفسیر نتایج باید بر اساس شرح حال بالینی و نظر پزشک انجام شود.
جمع‌بندی
لیتیوم دارویی ضروری در درمان اختلال دوقطبی است، اما ممکن است عملکرد تیروئید را دچار اختلال کند.
آزمایش‌های منظم، شناخت علائم، و همکاری با پزشک، کلید جلوگیری از عوارض احتمالی است. در بیشتر موارد، با درمان کم‌کاری تیروئید و ادامه مصرف لیتیوم، بیمار می‌تواند از مزایای درمانی این دارو بدون عوارض جدی بهره‌مند شود.
منابع :
Mayo Clinic – Lithium and Thyroid Function
LabTestsOnline – TSH and Lithium
No. 51
۰۴/۰۴