سلامت نوزاد در روزها و هفتههای نخست تولد، یکی از حساسترین مراحل پایش پزشکی است. بدن نوزاد هنوز در حال سازگار شدن با زندگی خارج از رحم بوده و هر اختلال جزئی در تعادل مواد معدنی میتواند علائم جدی ایجاد کند. دو عنصر حیاتی در این فرایند، کلسیم و منیزیم هستند؛ عناصری که تعادلشان نقش مستقیمی در عملکرد عضلات، اعصاب و ضربان قلب نوزاد دارند. کاهش یا افزایش غیرطبیعی این مواد ممکن است با اختلال در تنفس، لرزش، بیقراری یا حتی تشنج همراه باشد. اندازهگیری دقیق سطح کلسیم و منیزیم خون نوزاد یکی از آزمونهای کلیدی برای تشخیص بهموقع این شرایط و پیشگیری از عوارض خطرناک است.
نقش کلسیم در سلامت نوزاد
کلسیم از مهمترین مواد معدنی بدن نوزاد است که در عملکرد قلب، تنظیم انقباض عضلات و فعالیت سیستم عصبی نقش دارد. در نوزادان، سطح کلسیم باید بهطور مداوم متعادل باشد زیرا:
– پایین بودن کلسیم (هیپوکلسمی) ممکن است باعث لرزش، حرکات ناگهانی و بیقراری شود.
– در موارد شدید، ممکن است با تنگینفس، کاهش هوشیاری یا تشنج همراه باشد.
– نوزادان مادران دیابتی یا زایمان زودرس بیشتر در معرض هیپوکلسمی هستند.
علل کاهش کلسیم در نوزاد:
– کمبود دریافت کلسیم از شیر مادر یا شیر خشک
– عملکرد ناکامل غدد پاراتیروئید در روزهای ابتدایی تولد
– سطح پایین منیزیم در بدن نوزاد
– مصرف برخی داروها در مادر پیش از زایمان (مانند ضدتشنجها)
نقش منیزیم در عملکرد عصبی و عضلانی نوزاد
منیزیم مانند کلسیم در تنظیم عملکرد سلولهای عصبی و عضلانی نقش دارد. بدون سطح کافی منیزیم، سلولهای عصبی بیشفعال میشوند و تحریکپذیری افزایش مییابد.
نشانههای کمبود منیزیم (هیپومنیزیمی) در نوزاد:
– لرزش غیرعادی یا حرکات تند عضلات دست و پا
– افزایش تحریکپذیری یا گریه ناگهانی
– کاهش اشتها و دشواری در تغذیه
– در موارد شدید، اختلال در ضربان قلب یا کاهش هوشیاری
وقتی سطح منیزیم پایین باشد، حتی ترمیم سطح کلسیم دشوار میشود؛ زیرا منیزیم نقش کلیدی در آزادسازی هورمون پاراتیروئید دارد که تنظیمکننده طبیعی کلسیم است. بنابراین درمان همزمان کمبود منیزیم و کلسیم بسیار حیاتی است.
چرا اندازهگیری سطح کلسیم و منیزیم در نوزاد حیاتی است؟
اندازهگیری این مواد معمولاً از چند ساعت تا چند روز پس از تولد انجام میشود، مخصوصاً در نوزادان در معرض خطر. این آزمایشها به پزشک کمک میکنند تا عملکرد صحیح سیستم عصبی و عضلانی نوزاد را ارزیابی و هرگونه اختلال را سریعاً اصلاح کند.
نکات مهم درباره آزمایش:
– نمونه خون اغلب از پاشنه پا نوزاد گرفته میشود.
– محدوده طبیعی کلسیم کل بین ۷٫۵ تا ۱۰ میلیگرم در دسیلیتر و منیزیم بین ۱٫۵ تا ۲٫۵ میلیگرم در دسیلیتر است.
– نتایج باید با سن بارداری، وزن و وضعیت تغذیهای نوزاد تطبیق داده شوند.
در نوزادان نارس، کاهش ناگهانی این مواد ممکن است منجر به تنفس سریع و سطحی (تاکیپنه) و لرزشهای ظریف ولی تکرار شونده شود که نیازمند اقدام فوری پزشکی است.
پیشگیری و درمان اختلالات کلسیم و منیزیم در نوزادان
درمان بر اساس علت و شدت کمبود انجام میشود، اما چند اقدام اساسی وجود دارد:
– تغذیه مناسب با شیر مادر یا شیر خشک غنیشده با مواد معدنی.
– مصرف مکملهای کلسیم یا منیزیم با تجویز پزشک در نوزادان با خطر بالا.
– بررسی سطح این عناصر در نوزادان مادران دیابتی، مبتلا به اکلامپسی یا زایمان زودرس.
– پایش منظم علائم عصبی و تنفسی در هفتههای اول زندگی.
هنگامی که علت کمبود درمان شود، معمولاً علائم تنگینفس و لرزش نوزاد طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت کاهش مییابد. در موارد شدید، تزریق داخل وریدی کلسیم یا منیزیم تحت نظارت پزشک انجام میشود.
ارتباط بین اختلال معدنی و عملکرد تنفسی نوزاد
کلسیم و منیزیم مستقیماً در عملکرد دیافراگم و عضلات تنفسی دخالت دارند. کاهش سطح آنها باعث ضعف انقباض عضلات، حرکات نامنظم تنفسی و گاهی وقفههای کوتاه در تنفس (آپنه نوزادی) میشود. علاوه بر این، تخریب تعادل عصبی ناشی از کمبود منیزیم ممکن است باعث تحریک بیش از حد سیستم تنفسی و لرزشهای غیرعادی در دستها و صورت نوزاد گردد.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱- آیا لرزش نوزاد همیشه نشانه بیماری است؟
خیر؛ لرزشهای خفیف در روزهای نخست تولد معمولاً طبیعی است، اما اگر طولانی، شدید یا با تنگینفس همراه باشد، باید بررسی شود.
۲- چرا برخی نوزادان بیشتر دچار کمبود کلسیم و منیزیم میشوند؟
نوزادان نارس، نوزادان مادران دیابتی یا مبتلا به مسمومیت بارداری، بیشتر در معرض کمبود این مواد هستند.
۳- آیا مکمل کلسیم و منیزیم برای نوزاد لازم است؟
تنها در صورت تشخیص کمبود توسط پزشک؛ مصرف خودسرانه میتواند خطرناک باشد.
جمعبندی
پایش سطح کلسیم و منیزیم نوزاد یکی از مهمترین بخشهای مراقبت پس از تولد است. این عناصر حیاتی نهتنها برای استحکام استخوانها، بلکه برای تنظیم عملکرد عضلات، قلب و سیستم عصبی ضروریاند. هرگونه اختلال در تعادل آنها میتواند خود را بهصورت تنگینفس، لرزش یا بیقراری نشان دهد. تشخیص زودهنگام و درمان بهموقع کمبود این مواد معدنی، زندگی نوزاد را از خطر تشنج یا مشکلات تنفسی نجات میدهد و رشد طبیعی او را تضمین میکند.
منبع :
[Mayo Clinic – Newborn calcium and magnesium imbalance]
No.76
۰۴/۰۷
