درد پهلو یکی از علائمی است که بیماران را به سرعت به فکر بیماری کلیه یا مجاری ادراری میاندازد. این درد میتواند از چند عامل متفاوت سرچشمه بگیرد؛ از التهاب عفونی تا وجود سنگی که در مسیر خروج ادرار گیر کرده است. یکی از دقیقترین راههای تشخیص علت، آزمایش ادرار است؛ ابزاری ساده اما کلیدی که تفاوت بین عفونت و سنگ کلیه را مشخص میکند.
درد پهلو دقیقاً از کجا میآید؟
کلیهها در دو طرف ستون فقرات و زیر دندهها قرار دارند، بنابراین درد ناشی از اختلال عملکرد آنها معمولاً در پشت یا پهلو احساس میشود. این درد ممکن است به زیر شکم یا کشاله ران نیز انتشار پیدا کند.
نشانههای درد مرتبط با بیماریهای کلیوی و ادراری:
- درد شدید، ناگهانی و تیز که گاهی همراه با تهوع یا استفراغ است → اغلب نشانه سنگ کلیه
- درد مبهم، تدریجی و همراه با تب و لرز → معمولاً ناشی از عفونت کلیه یا مثانه
- درد متناوب یا تشدیدشونده در فردی با سابقه عفونتهای ادراری یا سنگ قبلی → نیازمند بررسی تخصصی فوری
نقش آزمایش ادرار در تشخیص علت درد پهلو
آزمایش ادرار، علاوه بر بررسی رنگ و ظاهر، بهصورت شیمیایی و میکروسکوپی انجام میشود. پزشک با توجه به نتایج آن میتواند تفاوت بین درد ناشی از سنگ و عفونت را تشخیص دهد.
مهمترین مواردی که در آزمایش ادرار بررسی میشوند:
– وجود خون در ادرار (هماتوری): دیدن خون واضح یا حتی میکروسکوپی در ادرار نشانگر احتمال زیاد سنگ کلیه است. در عفونتهای شدید ادراری نیز ممکن است دیده شود ولی شدت آن معمولاً کمتر است.
– وجود سلولهای سفید و نیتریت: وقتی در آزمایش گلبول سفید (WBC) زیاد و نیتریت مثبت باشد، معمولاً نشانه رشد باکتریهایی مانند E. coli است؛ علامت مشخصه عفونت.
– کریستالهای ادرار: در آزمایش میکروسکوپی اگر بلورهایی از جنس کلسیم یا اگزالات دیده شوند، احتمال تشکیل سنگ کلیه بالا است.
– پروتئین در ادرار: وجود مقادیر بالای پروتئین میتواند به التهاب کلیوی یا آسیب بافتی اشاره داشته باشد و در عفونتهای شدید یا آسیب سنگ نیز دیده شود.
– بوی و رنگ ادرار: ادرار تیره یا با بوی شدید اغلب مربوط به کمآبی یا عفونت است.
تشخیص افتراقی ؛ عفونت یا سنگ؟
اگر درد پهلو با تب و لرز همراه باشد و در آزمایش ادرار نیتریت مثبت و گلبول سفید بالا دیده شود، احتمال زیاد به نفع عفونت دستگاه ادراری است.
اما اگر درد ناگهانی، تیرکشنده و بسیار شدید باشد و در آزمایش خون یا کریستال در ادرار مشاهده گردد، معمولاً منشأ درد سنگ کلیه است.
در بعضی موارد هر دو حالت همزمان رخ میدهد؛ یعنی سنگ باعث انسداد شده و در ادامه عفونت نیز ایجاد میشود، که این وضعیت به مراقبت فوری نیاز دارد.
چه زمانی باید فوری به پزشک مراجعه کرد؟
– ادامه درد بیش از چند ساعت یا افزایش شدت آن
– تب، لرز، یا تهوع همزمان با درد پهلو
– مشاهده خون در ادرار
– کاهش حجم ادرار یا احساس خستگی شدید
در این موارد، معمولاً پزشک علاوه بر آزمایش ادرار، آزمایش خون (کراتینین، BUN) و تصویربرداری مانند سونوگرافی یا CT اسکن را تجویز میکند.
عوامل زمینهساز درد پهلو و تغییرات آزمایشی
– کمآبی بدن: باعث افزایش غلظت مواد معدنی و تشکیل کریستالها.
– عفونتهای مکرر ادراری: موجب التهاب مزمن در بافت کلیه و اختلال در عملکرد آن.
– مصرف زیاد نمک و پروتئین حیوانی: افزایش اگزالات و کلسیم در ادرار.
– سابقه خانوادگی سنگ کلیه: احتمال بازگشت سنگ در نسل بعدی بسیار بالا است.
روشهای پیشگیری از سنگ یا عفونت کلیه
– نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز.
– تخلیه منظم ادرار و خودداری از نگهداشتن طولانی آن.
– کاهش مصرف نمک، گوشت قرمز و مکملهای حاوی کلسیم بدون تجویز پزشک.
– رعایت بهداشت دستگاه تناسلی و بررسی دورهای ادرار در افراد با سابقه بیماری کلیوی.
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا درد پهلو بدون تب همیشه نشانه سنگ است؟
بیشتر اوقات بله، بهویژه اگر ادرار خونی یا دارای کریستال باشد.
نیتریت مثبت در آزمایش یعنی چه؟
نشانه وجود باکتریهای عفونتزا است و معمولاً باید درمان آنتیبیوتیکی آغاز شود.
اگر فقط خون در ادرار دیده شود ولی علائم دیگری نباشد؟
ممکن است سنگ کوچک در حال خروج باشد؛ باید با سونوگرافی پیگیری شود.
جمعبندی
درد پهلو همیشه نشانهای از مشکل جدی در دستگاه ادراری نیست، اما وقتی همراه با تب، خون در ادرار یا اختلال در آزمایش ادرار باشد، نباید نادیده گرفته شود. بررسی دقیق با آزمایش ادرار میتواند بین عفونت و سنگ کلیه تفاوت ایجاد کند و مسیر درمان را مشخص سازد. شناسایی زودهنگام این دو بیماری، مهمترین گام در حفظ سلامت کلیه و جلوگیری از آسیب مزمن است.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Flank pain and urine tests]
5. [CDC – Urinary tract infections and prevention]
No.73
۰۴/۰۷
