در بدن ما، التهاب فرآیندی طبیعی برای مقابله با آسیب و عفونت است. اما وقتی این روند از کنترل خارج می‌شود و به شکل مزمن ادامه می‌یابد، پیامدهای خطرناکی در پی دارد. دو شاخص مهم که به پزشکان در سنجش شدت این التهاب کمک می‌کنند، پروتئین واکنشی C (CRP) و سرم آمیلوئید A (SAA) هستند.
افزایش طولانی‌مدت این دو پروتئین می‌تواند نشانگر التهاب مزمن در بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، عفونت‌های طول‌کشیده یا بیماری التهابی روده باشد و در مواردی، مسیر را برای بروز آمیلوئیدوز ثانویه هموار کند.
CRP چیست و چرا افزایش می‌یابد؟
CRP یکی از پروتئین‌های فاز حاد است که توسط کبد تحت تأثیر اینترلوکین-۶ (IL‑۶) تولید می‌شود. وظیفه اصلی آن، علامت‌گذاری سلول‌ها و بافت‌های آسیب‌دیده برای تسهیل پاکسازی توسط سیستم ایمنی است.
افزایش CRP معمولاً به سرعت (در طی ۶ تا ۸ ساعت) پس از آغاز التهاب دیده می‌شود و سطح آن متناسب با شدت التهاب تغییر می‌کند.
در بیماری‌های مزمن مانند آرتریت روماتوئید یا التهاب‌های مداوم ریوی و گوارشی، CRP می‌تواند به‌صورت طولانی‌مدت در سطح متوسط یا بالا باقی بماند و بیانگر فعال بودن التهاب زیرسطحی باشد.
آمیلوئید A سرم (SAA): شاخص حساس‌تر التهاب پایدار
پروتئین SAA نیز یکی از اجزای فاز حاد است که مانند CRP توسط کبد و تحت کنترل IL‑۱ و IL‑۶ تولید می‌شود. اما برخلاف CRP، تغییرات SAA سریع‌تر رخ می‌دهد و گاهی حساس‌تر از CRP در التهاب مزمن کم‌درجه عمل می‌کند.
در شرایط پایدار بیماری‌های التهابی یا عفونی مزمن، تداوم افزایش SAA می‌تواند به تدریج موجب رسوب آمیلوئید در بافت‌ها (آمیلوئیدوز ثانویه یا AA Amyloidosis) شود.
هم‌افزایی CRP و SAA در التهاب مزمن
در سندرم‌های التهابی مزمن، این دو پروتئین معمولاً با یکدیگر بالا می‌روند. با این حال، هرکدام جنبه متفاوتی از التهاب را بازتاب می‌دهند:
– CRP: نشانگر شدت کلی التهاب با محوریت IL‑۶.
– SAA: بازتابی از فعالیت طولانی‌مدت ماکروفاژها و خطر رسوب آمیلوئید در اندام‌های حیاتی (کلیه، کبد، طحال).
ترکیب افزایش هر دو شاخص، به ویژه اگر SAA >10 mg/L برای هفته‌ها باقی بماند، می‌تواند هشداردهنده افزایش خطر آسیب اندامی ناشی از التهاب پایدار باشد.
در چه شرایطی هر دو شاخص باید بررسی شوند؟
پایش هم‌زمان CRP و SAA به‌ویژه در موارد زیر اهمیت دارد:
- بیماری‌های روماتوئید مزمن: مانند آرتریت روماتوئید و واسکولیت‌های سیستمیک.
- عفونت‌های طول‌کشیده: از جمله سل یا عفونت‌های مزمن باکتریایی.
- التهاب مزمن دستگاه گوارش: مانند بیماری کرون و کولیت اولسروز.
- بیماران با تب‌های دوره‌ای ارثی: مانند FMF (تب مدیترانه‌ای خانوادگی).
- نارسایی‌های مزمن کلیوی یا کبدی با التهاب زمینه‌ای.
در این شرایط، تداوم بالا بودن SAA حتی با CRP متوسط، می‌تواند نشانه خطر آمیلوئیدوز فعال باشد و باید جدی گرفته شود.
پیامدهای بالینی افزایش طولانی‌مدت SAA
افزایش مزمن آمیلوئید A نشانه‌ای از تولید بیش از حد و پاکسازی ناکافی این پروتئین است. پیامد احتمالی آن بروز آمیلوئیدوز ثانویه است که به شکل زیر خود را بروز می‌دهد:
- درگیری کلیه: پروتئینوری و افت عملکرد کلیه
- درگیری گوارشی: اسهال مزمن و کاهش وزن
- بزرگی طحال یا کبد: به علت رسوب آمیلوئید
- افزایش فشارخون و نارسایی تدریجی اندام‌ها
شناسایی سریع و کنترل التهاب زمینه‌ای می‌تواند احتمال بروز این عوارض را به شدت کاهش دهد.
رویکرد درمانی: مهار التهاب، نه فقط عدد آزمایش
هدف درمان در سندرم‌های التهابی مزمن، کاهش تولید سیتوکاین‌هایی است که محرک اصلی CRP و SAA هستند. در این مسیر:
– داروهای ضد IL‑۶ (مانند توسیلیزوماب) می‌توانند سطح هر دو شاخص را کاهش دهند.
– مهار IL‑۱ در بیماری‌های تب‌دار ادواری روند آمیلوئیدوز را کند می‌کند.
– کنترل عفونت‌های مزمن و اصلاح سبک زندگی ضدالتهاب (ترک سیگار، تغذیه سالم، کاهش استرس) در حفظ سطح طبیعی این دو پروتئین مؤثر است.
پرسش‌های متداول
۱. آیا CRP و SAA هر دو برای تشخیص اولیه التهاب کافی‌اند؟
در التهاب حاد بله، اما در التهاب مزمن باید همراه با سایر شاخص‌ها و بررسی بالینی تفسیر شوند.
۲. آیا کاهش CRP به معنای بهبود کامل است؟
خیر، ممکن است SAA هنوز بالا باشد و التهاب مزمن ادامه داشته باشد. پایش توأمان اهمیت بیشتری دارد.
۳. آیا تغییر رژیم غذایی بر این دو شاخص اثر دارد؟
تغذیه ضدالتهابی، کاهش چربی اشباع و مصرف امگا‑۳ می‌تواند به کاهش سطح CRP و SAA کمک کند، هرچند جایگزین درمان دارویی نیست.
جمع‌بندی: شاخص‌های التهاب مزمن فراتر از یک عدد
افزایش مزمن CRP و آمیلوئید A هشداری است جدی از التهاب طول‌کشیده‌ای که ممکن است بی‌علامت اما مخرب باشد. پایش هم‌زمان این دو شاخص، به‌ویژه در بیماران با بیماری‌های مزمن خودایمنی یا عفونی، می‌تواند از بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر اندامی پیشگیری کند.
اگر CRP بالا بماند و SAA آرام آرام افزایش یابد، وقت آن است که نگاه دقیق‌تری به ریشه التهاب انداخته شود.
منابع :
– [Inflammation and CRP Marker Information – CDC]
– [Systemic Inflammatory Syndromes Overview – Cleveland Clinic]
No.77
۰۴/۰۸