سلامت کلیه و مثانه از ارکان اصلی حفظ تعادل مایعات و دفع مواد زائد بدن است. هنگامی که عملکرد این اندامها با اختلال مواجه میشود، پزشکان از روشهای پیشرفته تصویربرداری و سنجش عملکرد مانند اسکن رادیونوکلئید کلیه و Urodynamic Study (بررسی عملکرد مثانه) برای تشخیص دقیق نوع و شدت بیماری استفاده میکنند. این دو روش، بهویژه در نفرولوژی و اورولوژی، کاربرد کلیدی در تعیین نحوه جریان ادرار، عملکرد فیلترکننده کلیه و کارآیی مثانه دارند.
اسکن رادیونوکلئید کلیه چیست؟
اسکن رادیونوکلئید کلیه یک روش تصویربرداری تخصصی است که عملکرد فیزیولوژیکی کلیه را با استفاده از مواد رادیواکتیو کمخطر بررسی میکند. این آزمایش نهتنها شکل کلیه را نشان میدهد، بلکه توانایی تصفیه، دفع و جریان خون در آنها را نیز ارزیابی مینماید.
اهداف اصلی اسکن رادیونوکلئید کلیه
– بررسی عملکرد هر کلیه به صورت جداگانه
– شناسایی انسداد یا نشت در مسیر ادراری
– ارزیابی جریان خون کلیوی (Renal Perfusion)
– پیگیری وضعیت پیوند کلیه
– تشخیص علت افزایش کراتینین یا کاهش حجم ادرار
نحوه انجام اسکن رادیونوکلئید کلیه
در این آزمایش، مقدار کمی داروی رادیواکتیو (مانند Tc-99m MAG3 یا DTPA) از طریق ورید تزریق میشود. سپس با دوربین گاما، روند جذب، تصفیه و دفع این ماده از کلیهها در زمان واقعی ثبت میشود.
مراحل انجام:
۱. تزریق ماده رادیواکتیو توسط پزشک یا تکنسین متخصص
۲. قرارگیری بیمار در مقابل دوربین گاما برای ثبت تصاویر عملکردی
۳. پایش مداوم جریان ماده از کلیه تا مثانه
۴. تحلیل نتایج توسط متخصص طب هستهای
مزایا و موارد کاربرد بالینی
– تشخیص انسداد مجاری ادراری (مانند سنگ یا تنگی حالب)
– ارزیابی عملکرد کلیه پس از جراحی یا پیوند
– بررسی عوارض دارویی یا بیماریهای مزمن کلیوی
– تمایز میان کاهش عملکرد ناشی از انسداد یا ازکارافتادگی بافتی
– کمک در برنامهریزی درمانی دقیق و پایش بهبودی بیماران کلیوی.
ایمنی و مراقبتها
مقدار ماده رادیواکتیو بسیار ناچیز است و در عرض چند ساعت توسط بدن دفع میشود.
– نوشیدن آب زیاد پس از آزمایش برای تخلیه سریع مواد توصیه میشود.
– این آزمایش برای کودکان و بزرگسالان کاملاً ایمن در نظر گرفته شده است.
– بیماران باردار یا شیرده باید قبل از انجام آزمایش با پزشک مشورت کنند.
بررسی عملکرد مثانه (Urodynamic Study) چیست؟
بررسی عملکرد مثانه یا Urodynamic Study گروهی از تستهای ویژه است که توانایی ذخیره و تخلیه ادرار را ارزیابی میکند. این آزمایش برای شناسایی علت مشکلاتی مانند بیاختیاری ادرار، تأخیر در تخلیه، انسداد یا ضعف عضله مثانه انجام میشود.
انواع تستهای Urodynamic
– Cystometry: اندازهگیری فشار داخل مثانه هنگام پر شدن
– Pressure-Flow Study: بررسی رابطه میان فشار مثانه و سرعت جریان ادرار
– Uroflowmetry: ثبت سرعت و حجم جریان ادرار
– Electromyography (EMG): سنجش فعالیت عضلات کف لگن در زمان تخلیه
نحوه انجام و آمادهسازی
بیمار در حالت نشسته یا خوابیده، ادرار خود را داخل دستگاه مخصوص تخلیه میکند. در برخی موارد، لوله باریکی (کاتتر) برای اندازهگیری دقیق فشار مثانه و حالبها استفاده میشود. آزمایش معمولاً حدود ۲۰ تا ۴۵ دقیقه طول میکشد و بدون درد است.
توصیههای قبل از بررسی:
– پر بودن نسبی مثانه برای شروع تست
– پرهیز از مصرف کافئین یا داروهای ادرارآور قبل از آزمایش
– اطلاع پزشک از داروهای فعلی یا سابقه بیاختیاری
کاربردهای بالینی Urodynamic Study
– تشخیص بیاختیاری ادرار (استرسی یا اضطراری)
– بررسی مثانه عصبی در بیماران مبتلا به دیابت یا بیماریهای عصبی
– ارزیابی تأثیر درمان جراحی یا دارویی بر عملکرد مثانه
– تشخیص اختلالات در پروستات یا مجرای خروجی مثانه
– تعیین علت تأخیر یا دفعات زیاد ادرار در شب
تفسیر نتایج
نتایج این آزمایش توسط متخصص اورولوژی تحلیل میشود و نشان میدهد آیا مثانه بیشفعال، کمتحرک یا دچار انسداد عملکردی است. بر اساس یافتهها، درمان شامل دارو، فیزیوتراپی عضلات کف لگن یا جراحی برنامهریزی میشود.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱– آیا اسکن رادیونوکلئید کلیه خطرناک است؟
خیر، مقدار ماده رادیواکتیو بسیار پایین و ایمن بوده و بهسرعت از بدن دفع میشود.
۲– Urodynamic Study درد دارد؟
خیر، ممکن است احساس خفیف فشار یا ناراحتی در زمان وارد کردن کاتتر وجود داشته باشد، اما تست بدون درد انجام میشود.
۳– آیا این آزمایشها برای تشخیص همه بیماران ضروریاند؟
فقط در بیمارانی که عملکرد کلیوی یا ادراری آنها نامشخص باشد و نیاز به بررسی دقیقتر عملکرد اندامها وجود داشته باشد، انجام میشوند.
جمعبندی
اسکن رادیونوکلئید کلیه و Urodynamic Study دو روش تشخیصی نوین و دقیق هستند که به پزشکان کمک میکنند عملکرد واقعی کلیه و مثانه را ارزیابی کنند. اسکن رادیونوکلئید، میزان جریان خون و کارایی کلیه را نشان میدهد و Urodynamic Study، نحوه ذخیره و تخلیه ادرار را بررسی میکند. انجام این روشها برای انتخاب درمان مناسب، پیشگیری از نارسایی کلیوی و بهبود کیفیت زندگی بیماران ضروری است.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Kidney Scan (Renal Scintigraphy)
۲. LabTestsOnline – Kidney Function and Bladder Studies
No.51
۰۴/۰۷
