هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که وظیفه‌ی تنظیم عملکرد حیاتی بدن — از انرژی و خلق‌و‌خو گرفته تا متابولیسم و باروری — را بر عهده دارند. هرگونه عدم تعادل در سطح آنها ممکن است منجر به بیماری‌های مختلف شود؛ از مشکلات تیروئید گرفته تا اختلالات قند خون یا ناباروری. بنابراین شناخت و انجام تست‌های هورمونی در چکاپ کامل بدن، یکی از ارکان مهم پایش سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌ها به شمار می‌رود.
تست‌های تیروئیدی (Thyroid Function Tests)
این دسته از آزمایش‌ها برای بررسی عملکرد غده تیروئید که تنظیم‌کننده‌ی اصلی متابولیسم است انجام می‌شوند.
شامل:
– TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) – مهم‌ترین شاخص تعادل تیروئیدی.
– T4 و T3 – نشانگر سطح واقعی هورمون‌های تیروئید در خون.
– TPO Antibody – برای تشخیص خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو.
علت انجام: بررسی علائم خستگی، تغییر وزن، ریزش مو یا اختلال در خلق‌و‌خو
تست کورتیزول و ACTH (هورمون‌های استرس)
– کورتیزول از غده فوق کلیوی ترشح شده و در پاسخ به استرس، قند خون و فشار خون را تنظیم می‌کند.
– ACTH از غده هیپوفیز ترشح شده و محرک تولید کورتیزول است.
موارد بررسی: خستگی مزمن، افسردگی، بی‌خوابی یا سندرم کوشینگ.
*نکته: نمونه‌گیری صبحگاهی دقیق‌ترین نتایج را ارائه می‌دهد.
تست‌های جنسی (Sex Hormones)
برای بررسی عملکرد تخمدان‌ها یا بیضه‌ها و حفظ سلامت باروری انجام می‌شود.
– استروژن (زنانه): تنظیم سیکل قاعدگی و سلامت استخوان.
– پروژسترون: ارزیابی تخمک‌گذاری و دوره بارداری.
– تستوسترون (مردانه): بررسی میل جنسی، قدرت عضلانی و تراکم استخوان.
موارد کاربرد: ناباروری، یائسگی، کاهش میل جنسی یا علائم هورمونی نامتعارف در هر جنس.
تست انسولین و قند خون (Hormones of Glucose Regulation)
– هدف از این آزمایش‌ها بررسی توان بدن در تنظیم سطح گلوکز است.
– انسولین و HbA1c برای ارزیابی مقاومت به انسولین و خطر دیابت نوع ۲ استفاده می‌شوند.
– عدم تعادل این هورمون‌ها می‌تواند به چاقی، خستگی یا افزایش التهاب منجر شود.
تست هورمون رشد (GH) و IGF-1
– این آزمایش‌ها میزان ترشح هورمون رشد از هیپوفیز و اثرات آن بر بافت‌ها را می‌سنجند.
– IGF-1 شاخص پایدارتری برای ارزیابی عملکرد GH است.
کاربرد: تشخیص کوتاهی قد در کودکان، ضعف عضلانی یا روند پیری زودرس در بزرگسالان
تست‌های مرتبط با غده آدرنال (Adrenal Hormones)
غده فوق کلیوی در تنظیم انرژی، فشار خون و پاسخ استرسی نقش دارد.
– **آلدوسترون:** مدیریت تعادل سدیم و پتاسیم در بدن.
– **DHEA-S:** پیش‌ساز هورمون‌های جنسی و عامل حیاتی در سطح انرژی و خلق‌و‌خو.
**علائم نیاز به تست:** فشار خون بالا، اضطراب مزمن یا خستگی شدید.
تست‌های هورمون تیروئیدی و متابولیسم زنان پس از یائسگی
در زنان یائسه یا دارای نوسان هورمونی، بررسی سطح استرادیول، FSH و LH برای ارزیابی عملکرد غدد و احتمال بروز علائم گرگرفتگی، کاهش تراکم استخوان و تغییر خلق مفید است.
تست پرولاکتین (Prolactin)
این هورمون از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و در تولید شیر و تنظیم میل جنسی نقش دارد.
افزایش غیر طبیعی آن ممکن است باعث اختلال در قاعدگی، ناباروری یا ترشح غیرطبیعی از پستان شود.
نکات کلیدی پیش از انجام تست‌های هورمونی
– آزمایش صبحگاهی بین ساعت ۷ تا ۹ بهترین زمان برای اندازه‌گیری دقیق بسیاری از هورمون‌هاست.
– پرهیز از استرس، خواب کافی و ناشتا بودن بسته به نوع تست الزامی است.
– مصرف مکمل یا داروی خاص را حتماً پیش از انجام آزمایش با پزشک در میان بگذارید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– چرا انجام تست‌های هورمونی در چکاپ بدن اهمیت دارد؟
زیرا این تست‌ها می‌توانند اختلالات اولیه‌ی سیستم غدد را پیش از بروز علائم جدی شناسایی کنند.
۲– آیا همه افراد باید تست‌های هورمونی انجام دهند؟
خیر، اما در صورت وجود نشانه‌هایی مانند تغییر وزن ناگهانی، خستگی، بی‌خوابی یا اختلال قاعدگی توصیه می‌شود.
۳– آیا نتایج تست هورمونی نیاز به تفسیر تخصصی دارد؟
بله، زیرا مقادیر هورمون‌ها براساس سن، جنس و زمان نمونه‌گیری قابل تغییر است و باید توسط پزشک تفسیر شود.
جمع‌بندی
تست‌های هورمونی بخش مهمی از چکاپ کامل بدن هستند و دید دقیقی از وضعیت سلامت متابولیک، جنسی و عصبی ارائه می‌دهند. بررسی منظم این شاخص‌ها به پیشگیری از بیماری‌های مزمن، تشخیص زودهنگام اختلالات غدد و حفظ سطح انرژی زندگی کمک می‌کند. انجام این آزمایش‌ها با مشاوره پزشک متخصص غدد در فواصل منظم، یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها برای سلامت درازمدت بدن است.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Hormone Testing in Comprehensive Health Screening
۲. LabTestsOnline – Comprehensive Guide to Endocrine Tests
No.34
۰۴/۰۷
