بزرگ‌شدن کبد همراه غدد لنفاوی: چه آزمایش‌هایی لازم است؟

«بزرگ‌شدن کبد» (هپاتومگالی) همراه با تورم غدد لنفاوی می‌تواند نشانه‌ی طیفی از مشکلات باشد: از عفونت‌های ویروسی (مثل EBV و هپاتیت‌ها) گرفته تا بیماری‌های التهابی/خودایمنی، انسداد صفراوی (کلستاز) یا حتی بدخیمی‌ها (لنفوم، لوسمی). این راهنما به زبان ساده توضیح می‌دهد چه آزمایش‌ها و تصویربرداری‌هایی باید انجام شوند تا سریع‌تر به علت اصلی برسید.

---

چه زمانی ترکیب «کبد بزرگ + غدد» اهمیت بیشتری دارد؟

• تب طولانی، تعریق شبانه، کاهش وزن بی‌دلیل

• غدد سفت و غیرمتحرک

• درد یا ورم در ناحیه راست شکم، زردی (یرقان)، خستگی شدید

• بزرگ‌شدن همزمان کبد و طحال (هپاتواسپلنومگالی)

این الگوها بیشتر به سمت عفونت‌های سیستمیک (مثل مونو، هپاتیت‌ها) یا بیماری‌های خونی و التهابی اشاره دارند.

---

آزمایش‌های پایه خون (برای همه بیماران)

• پنل کبدی (LFT): ALT، AST، ALP، GGT، بیلی‌روبین، آلبومین → کمک به تشخیص نوع آسیب (سلولی یا صفراوی)

• CBC: بررسی کم‌خونی، لنفوسیتوز یا شواهد بدخیمی‌های خونی

• CMP و PT/INR: ارزیابی عملکرد کلی کبد و توان انعقادی خون

نکته مهم: بالا بودن ALP همراه با افزایش GGT معمولاً نشان‌دهنده‌ی مشکل کبد/مجاری صفراوی است، نه استخوان.

---

غربالگری‌های ویروسی مهم

• هپاتیت B: همه بزرگسالان باید حداقل یک بار در طول زندگی با تست HBsAg، Anti-HBc، Anti-HBs غربالگری شوند

• هپاتیت C: CDC توصیه می‌کند همه بزرگسالان یک‌بار در زندگی تست شوند.

• ویروس EBV (مونو): در صورت هپاتومگالی همراه با غدد دردناک و گلودرد، تست مونواسپات یا آنتی‌بادی‌های اختصاصی EBV کمک‌کننده است.

 

---

اگر الگوی آزمایش‌ها «التهاب سلولی» باشد (ALT/AST بالا)

• هپاتیت خودایمنی (AIH): تست‌های ANA، SMA، LKM-1 و IgG سرم لازم است؛ گاهی بیوپسی کبدی هم انجام می‌شود.

• آسیب دارویی یا عفونت‌های ویروسی هم مطرح است و با شرح‌حال و تست‌های اختصاصی افتراق داده می‌شوند.
  

---

آزمایش‌های اختصاصی برای علت‌یابی دقیق

• اختلالات ذخیره‌ای/ژنتیکی:

  • فریتین + آهن/TIBC برای هموکروماتوز

  • سرولوپلاسمین + مس خون/ادرار برای بیماری ویلسون

  • آلفا-۱ آنتی‌تریپسین برای نقص ژنتیکی کبدی-ریوی

• بدخیمی‌ها:

  • AFP برای سرطان کبد (به‌ویژه در بیماران با هپاتیت مزمن/سیروز)

  • CBC، اسمیر خون محیطی و در صورت لزوم بیوپسی غده در شک به لنفوم/لوسمی
    

---

تصویربرداری‌های کاربردی

• سونوگرافی کبد: اولین و ساده‌ترین روش ارزیابی

• CT/MRI شکم: در موارد مشکوک به توده یا بیماری پیچیده

• الاستوگرافی (FibroScan/MRE): سنجش فیبروز کبد به‌صورت غیرتهاجمی

• اسکن کبد-طحال: در برخی موارد خاص

• بیوپسی کبد: برای تأیید تشخیص یا مرحله‌بندی بیماری
  

 

---

هپاتومگالی همراه با غدد و طحال (هپاتواسپلنومگالی)

• عفونت‌ها: مثل EBV (مونو) که با گلودرد، خستگی و لنفادنوپاتی همراه است

• بیماری‌های گرانولوماتوز: مثل سارکوئیدوز

• کبد چرب متابولیک (MASLD/NAFLD): همراه با افزایش خفیف آنزیم‌ها و تغییرات سونوگرافیک
  

---

الگوریتم تصمیم‌گیری سریع

1. بررسی علائم هشدار (تعریق شبانه، کاهش وزن، غدد سفت و ثابت، زردی)

2. آزمایش‌های پایه (LFT، CBC، PT/INR، CMP) + سونوگرافی

3. بر اساس الگو:

   • ALT/AST ↑ → بررسی ویروسی‌ها (HBV/HCV/EBV) و خودایمنی

   • ALP/GGT ↑ → بررسی انسداد و بیماری‌های صفراوی

4. در صورت شک به بیماری ژنتیکی یا بدخیمی → آزمایش‌های اختصاصی (فریتین، سرولوپلاسمین، A1AT، AFP)

 

---

پرسش‌های متداول

۱. آیا هر «کبد بزرگ» خطرناک است؟
خیر؛ هپاتومگالی فقط یک علامت است و طیف علل خوش‌خیم تا جدی دارد.
(MedlinePlus)

۲. غربالگری هپاتیت B و C برای چه کسانی لازم است؟
CDC توصیه می‌کند همه بزرگسالان حداقل یک‌بار در طول زندگی تست شوند.

۳. چه زمانی به هپاتیت خودایمنی فکر کنیم؟
وقتی ALT/AST بالا و تست‌های ANA، SMA یا IgG غیرطبیعی باشند.

۴. در عفونت EBV (مونو) چه آزمایشی کمک می‌کند؟
تست آنتی‌بادی‌های اختصاصی EBV برای تشخیص مرحله عفونت.

۵. بهترین تصویربرداری برای بررسی کبد چیست؟
از سونوگرافی شروع می‌شود؛ در صورت نیاز CT/MRI یا الاستوگرافی ادامه می‌یابد.

---

جمع‌بندی

• هپاتومگالی همراه با غدد لنفاوی نیازمند بررسی مرحله‌ای است: از آزمایش‌های پایه (LFT، CBC، CMP) و سونوگرافی شروع کنید، سپس بر اساس نتایج سراغ تست‌های ویروسی، خودایمنی یا ژنتیکی بروید.

• وجود علائم هشدار یا اختلال آشکار در آزمایش‌ها باید جدی گرفته شود و پیگیری تخصصی ادامه یابد.

منابع:

Mayo Clinic

 CDC

 Testing.com