اشتها و احساس گرسنگی یا سیری تنها نتیجه تخلیه معده یا نیاز بدن به انرژی نیستند، بلکه تحت کنترل پیچیده‌ای از سیگنال‌های عصبی و هورمون‌های گوارشی قرار دارند. این هورمون‌ها در پاسخ به مصرف غذا یا زمان‌های ناشتا ترشح شده و با ارسال پیام به مغز، رفتار غذایی ما را تنظیم می‌کنند. شناخت عملکرد این هورمون‌ها، به ویژه برای مدیریت وزن، درمان چاقی یا مشکلات تغذیه‌ای، اهمیت زیادی دارد.
مهم‌ترین هورمون‌های گوارشی تنظیم‌کننده اشتها
۱. گرلین (Ghrelin) – هورمون گرسنگی
– ترشح از معده و بخش بالایی روده کوچک
– افزایش آن پیش از وعده غذایی باعث تحریک اشتها می‌شود
– پس از غذا سطح گرلین کاهش می‌یابد
۲. هورمون جفتی لاکتوژن انسانی (hPL) – تنظیم انرژی در بارداری
– در زنان باردار باعث افزایش مقاومت به انسولین و آماده‌سازی بدن برای تأمین غذای جنین می‌شود
۳. GLP-1 (Glucagon-like peptide-1) – هورمون سیری
– ترشح از روده باریک پس از صرف غذا
– کند کردن تخلیه معده و افزایش ترشح انسولین
– کاهش احساس گرسنگی و کمک به کنترل قند خون
۴. PYY (Peptide YY) – تعدیل‌کننده حرکات روده و سیری
– بالا رفتن سطح آن پس از مصرف پروتئین و چربی
– کاهش سرعت عبور غذا و القای احساس سیری طولانی‌تر
۵. کولسیستوکینین (CCK) – پاسخ به مصرف چربی و پروتئین
– ترشح از روده باریک در واکنش به مواد غذایی پرچرب یا پروتئینی
– تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی و ارسال سیگنال سیری به مغز
ارتباط هورمون‌های گوارشی با کنترل وزن
– گرلین بالا: افزایش تمایل به خوردن و دشواری کاهش وزن
– PYY و GLP-1 پایین: کاهش حس سیری و افزایش دریافت کالری
– CCK ناکافی: سرعت بالای خوردن و دریافت بیش‌ازحد انرژی
تحقیقات نشان داده تغییر سبک زندگی، استفاده از برخی داروها یا مداخلات تغذیه‌ای می‌تواند تعادل این هورمون‌ها را بازگرداند.
تأثیر رژیم غذایی و سبک زندگی
– مصرف پروتئین باکیفیت و فیبر، ترشح PYY و GLP-1 را افزایش می‌دهد
– وعده‌های غذایی آهسته و منظم به پاسخ بهتر CCK کمک می‌کند
– خواب کافی و مدیریت استرس، سطح گرلین را متعادل نگه می‌دارد
راهکارهای نوین درمانی
– داروهای آگونیست‌های GLP-1 (مانند سماگلوتاید) برای کنترل اشتها و کاهش وزن
– بررسی نقش جراحی‌های باریاتریک در تغییر ترشح هورمون‌های روده
– تحقیقات بالینی بر روی مهارکننده‌های گرلین به عنوان رویکرد ضدچاقی
پرسش‌های متداول
۱. آیا همه افراد چاق سطح هورمون‌های کنترل اشتها نامتعادل دارند؟
خیر، اما در بسیاری از آنها تغییرات هورمونی باعث تشدید مشکل وزن می‌شود.
۲. آیا می‌توان با رژیم غذایی هورمون‌های اشتها را تنظیم کرد؟
بله، مصرف پروتئین، فیبر و وعده‌های منظم می‌تواند اثرات مثبت قابل‌توجهی داشته باشد.
۳. آیا داروهای GLP-1 برای همه مناسب‌اند؟
خیر، باید تحت نظر پزشک و با توجه به شرایط پزشکی فرد استفاده شوند.
خلاصه
هورمون‌های گوارشی مانند گرلین، GLP-1، PYY و CCK نقش اساسی در تنظیم گرسنگی و سیری دارند. عدم تعادل این هورمون‌ها می‌تواند منجر به پرخوری و افزایش وزن شود، در حالی که رویکردهای تغذیه‌ای، سبک زندگی سالم و درمان‌های نوین می‌توانند به بازگرداندن این تعادل کمک کنند. شناخت این مسیرهای هورمونی، راهی مؤثر برای کنترل اشتها و مدیریت وزن پایدار فراهم می‌کند.
منابع :
– LabTestsOnline – Gastrointestinal Hormones Overview
– Cleveland Clinic – Hunger and Satiety Regulation
No.17
۰۴/۰۷
