آزمایش الکتروفورز هموگلوبین یکی از مهمترین تستهای خونی برای شناسایی اختلالات ژنتیکی هموگلوبین و بررسی انواع مختلف هموگلوبین در خون است. این آزمایش به پزشکان کمک میکند بیماریهایی مانند تالاسمی و کمخونی داسیشکل را با دقت بالا تشخیص دهند.
تغییر در الگوی طبیعی الکتروفورز هموگلوبین همیشه به معنای بیماری شدید نیست، اما میتواند نشانهی یک اختلال ارثی، وضعیت ناقل بودن یا حتی پاسخ بدن به کمخونی باشد. در این مقاله، تفسیر تغییرات این آزمایش را به زبانی ساده، علمی و قابلفهم بررسی میکنیم.
الکتروفورز هموگلوبین چیست و چه چیزی را نشان میدهد؟
الکتروفورز هموگلوبین روشی آزمایشگاهی است که انواع هموگلوبین را بر اساس بار الکتریکی و اندازه از هم جدا میکند و درصد هر کدام را مشخص میکند.
انواع طبیعی هموگلوبین
- HbA: هموگلوبین اصلی بزرگسالان (حدود ۹۵–۹۸٪)
- HbA2: حدود ۲–۳.۵٪
- HbF: کمتر از ۱٪ در بزرگسالان (در نوزادان بیشتر است)
دلایل شایع تغییرات الکتروفورز هموگلوبین
هر گونه افزایش، کاهش یا حضور هموگلوبین غیرطبیعی در این تست معنا و پیامد بالینی خاصی دارد.
۱. تالاسمی (Thalassemia)
بتا تالاسمی
- افزایش HbA2
- گاهی افزایش HbF
- HbA ممکن است کاهش یابد
نشانهها:
- کمخونی مزمن
- خستگی، رنگپریدگی
- بزرگی طحال (در موارد شدید)
آلفا تالاسمی
- در نوع خفیف ممکن است الکتروفورز طبیعی باشد
- در نوع شدید:
- HbH یا Hb Bart’s دیده میشود
۲. کمخونی داسیشکل (Sickle Cell Disease)
الگوی آزمایش:
- وجود HbS
- کاهش یا حذف HbA
وضعیت ناقل (Sickle Cell Trait)
- HbA غالب است
- HbS به میزان کمتر حضور دارد
- اغلب بدون علامت
۳. افزایش HbF (هموگلوبین جنینی)
علل احتمالی:
- تالاسمیها
- برخی کمخونیهای مادرزادی
- استرس شدید مغز استخوان
- پس از خونریزی یا همولیز
۴. کاهش HbA
- بتا تالاسمی ماژور
- کمخونی داسیشکل
- برخی اختلالات نادر هموگلوبین
۵. وجود هموگلوبینهای غیرطبیعی دیگر
مانند:
- HbC
- HbE
- HbD
که اغلب در برخی مناطق جغرافیایی شایعتر هستند و ممکن است با کمخونی خفیف تا متوسط همراه باشند.
چه زمانی انجام Hb Electrophoresis ضروری است؟
- کمخونی مزمن یا مقاوم به درمان
- MCV پایین بدون کمبود آهن
- سابقه خانوادگی اختلالات خونی
- غربالگری قبل از ازدواج یا بارداری
- بررسی علت کمخونی در کودکان
تفسیر Hb Electrophoresis در کنار سایر آزمایشها
برای تشخیص دقیق، این آزمایش معمولاً همراه با موارد زیر بررسی میشود:
- CBC
- فریتین و آهن
- رتیکولوسیت
- تستهای ژنتیک در صورت نیاز
آیا تغییرات الکتروفورز هموگلوبین همیشه خطرناک است؟
خیر.
بسیاری از افراد ناقل یک اختلال خونی هستند و هرگز دچار مشکل بالینی نمیشوند. تشخیص درست صرفاً برای:
- اطلاعرسانی ژنتیکی
- پیشگیری از انتقال به فرزند
- تصمیمگیریهای درمانی
اهمیت دارد.
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا Hb Electrophoresis برای تشخیص کمبود آهن کافی است؟
خیر، این آزمایش برای اختلالات هموگلوبین است و کمبود آهن با فریتین و آهن بررسی میشود.
آیا این آزمایش در بارداری مهم است؟
بله، بهویژه در مناطقی با شیوع بالای تالاسمی.
آیا نتیجه غیرطبیعی همیشه نیاز به درمان دارد؟
خیر، بسیاری از موارد فقط نیاز به پیگیری و مشاوره ژنتیک دارند.
جمعبندی
الکتروفورز هموگلوبین ابزار کلیدی تشخیص تالاسمیها، کمخونی داسیشکل و سایر اختلالات ارثی هموگلوبین است.
تغییر در الگوی این آزمایش باید همیشه در کنار علائم بالینی، سایر آزمایشهای خونی و سابقه خانوادگی تفسیر شود.
منابع
- Mayo Clinic – Hemoglobin electrophoresis
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/hemoglobin-electrophoresis/about/pac-20385092
- MedlinePlus – Hemoglobin Electrophoresis
https://medlineplus.gov/lab-tests/hemoglobin-electrophoresis/
No. 45
۰۴/۰۹