آزمایش فسفات خون میزان فسفات غیرآلی موجود در پلاسما را اندازه‌گیری می‌کند. فسفات ترکیبی حاوی فسفر است که در کنار کلسیم نقش مهمی در ساختار استخوان‌ها، تولید انرژی (ATP)، عملکرد اعصاب و عضلات، ساخت DNA و حفظ تعادل اسیدی- بازی بدن ایفا می‌کند. حدود ۸۵ درصد فسفر بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره شده و تنها ۱ درصد در خون جریان دارد.
آزمایش فسفات چه زمانی انجام می‌شود؟
این آزمایش در بررسی بیماری‌هایی مانند اختلال عملکرد کلیه، سوء‌تغذیه، کتواسیدوز دیابتی، اختلالات غدد پاراتیروئید و بیماری‌های متابولیک کاربرد دارد. همچنین در صورت بروز علائمی مانند خستگی، ضعف عضلانی، درد استخوان یا گرفتگی عضلات، پزشک ممکن است این تست را به همراه آزمایش‌هایی مانند کلسیم، ویتامین D و PTH تجویز کند.
نحوه انجام آزمایش
برای انجام این تست، نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود. معمولاً نیاز به آمادگی خاصی ندارد، اما در برخی موارد پزشک ممکن است ناشتا بودن را توصیه کند. همچنین در شرایط خاص، ممکن است نمونه‌گیری ادرار ۲۴ ساعته برای بررسی دفع کلیوی فسفات نیز انجام شود.
تفسیر نتایج آزمایش فسفات خون
مقدار طبیعی فسفات خون در بزرگسالان معمولاً بین ۰.۸ تا ۱.۵ میلی‌مول در لیتر است. اما این مقدار می‌تواند بسته به سن، آزمایشگاه و وضعیت بالینی فرد متغیر باشد (مثلاً در کودکان به دلیل رشد استخوان‌ها بالاتر است).
- فسفات بالا (هیپرفسفاتمی): معمولاً در نارسایی کلیه، کم‌کاری پاراتیروئید، افزایش شدید ویتامین D، کتواسیدوز دیابتی یا مصرف بیش‌ازحد مکمل فسفات دیده می‌شود. علائم آن ممکن است شامل خارش، درد استخوان و رسوب کلسیم در بافت‌ها باشد.
- فسفات پایین (هیپوفسفاتمی): در مواردی مانند سوء‌تغذیه، مصرف طولانی‌مدت آنتی‌اسید، استفاده زیاد از داروهای مدر، کمبود ویتامین D، هایپرکلسمی، افزایش انسولین (مثلاً بعد از درمان کتواسیدوز)، پرکاری تیروئید یا اختلالات شدید مانند سپسیس رخ می‌دهد. نشانه‌ها می‌تواند شامل خستگی، ضعف عضلات، درد استخوان یا کندی رشد در کودکان باشد.
چه عواملی بر نتیجه تأثیر می‌گذارند؟
- رژیم غذایی: فسفات در غذاهایی مانند لبنیات، تخم‌مرغ، گوشت، حبوبات، مغزها و غلات وجود دارد. منابع حیوانی جذب بیشتری نسبت به منابع گیاهی دارند.
- داروها: مصرف تنقیه‌های حاوی فسفات، مکمل‌های ویتامین D، گلوکز وریدی یا آنتی‌اسیدها می‌تواند بر سطح فسفات خون تأثیرگذار باشد.
- عملکرد کلیه: کلیه‌ها نقش اصلی در دفع فسفات دارند؛ بنابراین بیماری‌های کلیوی تأثیر مستقیمی بر سطح فسفات دارند.
- بارداری، سن و بیماری‌های زمینه‌ای: در دوران رشد (کودکی و نوجوانی)، سطوح بالاتری طبیعی محسوب می‌شود. همچنین در بیماری‌های شدید متابولیکی یا هورمونی نیز ممکن است سطح فسفات تغییر کند.
کاربرد بالینی در پایش و درمان
- در کودکان، بررسی سطح فسفات برای تشخیص مشکلات رشد استخوانی اهمیت دارد.
- در بیماران با نارسایی کلیه مزمن، نظارت مداوم بر سطح فسفات به‌منظور پیشگیری از نارسایی استخوانی و بیماری‌های قلبی-عروقی ضروری است.
- در موارد سوء‌تغذیه، اعتیاد به الکل یا اختلالات خوردن، این تست به شناسایی کمبودهای تغذیه‌ای کمک می‌کند.
- در دیابت، به‌ویژه هنگام درمان کتواسیدوز، سطح فسفات باید به‌طور مداوم بررسی شود.
محدودیت‌ها و چالش‌ها
اگرچه آزمایش فسفات ابزار تشخیصی مهمی است، اما محدودیت‌هایی نیز دارد:
- نبود محدوده مرجع یکسان در تمام آزمایشگاه‌ها می‌تواند تفسیر نتایج را دشوار کند.
- سطح فسفات باید هم‌زمان با سایر پارامترها مانند کلسیم، PTH و ویتامین D بررسی شود، چراکه به‌تنهایی اطلاعات ناقصی ارائه می‌دهد.
- رژیم غذایی، داروها و وضعیت کلیوی می‌توانند باعث نوسان در نتیجه شوند.
- تکرار آزمایش در شرایط مزمن باید با در نظر گرفتن هزینه و اثربخشی بالینی تنظیم شود.
جمع‌بندی
آزمایش فسفات خون ابزاری مهم در تشخیص و پایش اختلالات متابولیکی، کلیوی و تغذیه‌ای است. بررسی دقیق سطح فسفات همراه با سایر آزمایش‌ها، می‌تواند در بهبود سلامت استخوان، عملکرد کلیه‌ها و تعادل متابولیکی بدن نقش کلیدی ایفا کند. با وجود برخی چالش‌ها در تفسیر نتایج، این تست همچنان یکی از پایه‌های ارزیابی سلامت معدنی بدن به شمار می‌آید.
منبع:
No. 35
۰۴/۰۲