اسمیر خون محیطی یا گسترش خون محیطی آزمایشی ساده و دقیق است که با پخش‌کردن قطره‌ای از خون روی لام شیشه‌ای و رنگ‌آمیزی ویژه انجام می‌شود. سپس سلول‌های خونی زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. این آزمایش معمولاً همراه با CBC (شمارش کامل خون) درخواست می‌شود و به پزشک کمک می‌کند علت کم‌خونی، اختلالات پلاکتی، برخی سرطان‌های خون و عفونت‌های انگلی را روشن‌تر ارزیابی کند.
کاربردهای اصلی
-
کم‌خونی‌ها: تشخیص الگوی میکروسیتیک/ماکروسیتیک، کم‌رنگی (هیپوکرومی)، تفاوت اندازه و شکل RBC.
-
گلبول‌های سفید: شناسایی تغییرات واکنشی (مانند دانه‌دار شدن سمی نوتروفیل‌ها) یا حضور بلاست‌ها (نشانه احتمالی لوسمی).
-
پلاکت‌ها: برآورد کیفی تعداد، مشاهده پلاکت‌های غول‌آسا یا تجمع پلاکتی (علت شمارش کاذب پایین).
-
انگل‌های خونی (مثل مالاریا): اسمیر ضخیم حساس‌تر برای یافتن انگل و اسمیر نازک برای تشخیص گونه.
روش انجام
-
قطره خون روی لام شیشه‌ای پخش و با رنگ‌هایی مثل رایت–گیمسا رنگ‌آمیزی می‌شود.
-
کارشناس آزمایشگاه سلول‌ها را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند.
-
برای بررسی مالاریا، هم اسمیر نازک و هم ضخیم تهیه می‌شود.
چه مواردی در گزارش می‌آید؟
-
RBC: اندازه (میکروسیتوز/ماکروسیتوز)، رنگ، اشکال غیرطبیعی (سلول داسی، هدف)، نشانه‌های افزایش تولید (پلی‌کروماتوفیلیا).
-
WBC: تعداد نسبی، تغییرات واکنشی یا بدخیم، وجود بلاست‌ها.
-
پلاکت‌ها: تخمین تعداد، اندازه غیرطبیعی (پلاکت‌های غول‌آسا)، تجمع‌ها
یافته‌های رایج و معنای آن‌ها
-
میکروسیتوز + هیپوکرومی → کم‌خونی فقر آهن یا تالاسمی.
-
سلول‌های داسی/هدف → هموگلوبینوپاتی‌ها مثل آنمی داسی‌شکل.
-
پلی‌کروماتوفیلیا → افزایش تولید RBC پس از خونریزی یا همولیز.
-
بلاست‌ها → احتمال لوسمی، نیازمند بررسی بیشتر.
-
انگل‌های خونی (مثل مالاریا) → اسمیر ضخیم برای تشخیص حضور، اسمیر نازک برای گونه.
ایمنی و آمادگی
-
نیاز به ناشتایی نیست.
-
خون‌گیری فقط درد خفیف یا کبودی مختصر ایجاد می‌کند.
-
برای بررسی انگل‌ها ممکن است چند نمونه در ساعات مختلف گرفته شود.
چه زمانی پزشک این آزمایش را درخواست می‌کند؟
-
نتایج غیرطبیعی در CBC (کم‌خونی، لوکوپنی، لوکوسیتوز یا ترومبوسیتوپنی).
-
شک بالینی به اختلالات خونی (کم‌خونی فقر آهن، تالاسمی، همولیتیک یا لوسمی‌ها).
-
شک به انگل‌های خونی (مثلاً در مسافران مناطق اندمیک یا تب‌های نامشخص).
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا اسمیر خون محیطی جای CBC را می‌گیرد؟
خیر. CBC تعداد سلول‌ها را می‌سنجد و اسمیر ظاهر و کیفیت آن‌ها را؛ این دو مکمل هم هستند.
۲) آیا برای آزمایش باید ناشتا باشم؟
خیر، معمولاً نیازی نیست.
۳) تفاوت اسمیر نازک و ضخیم چیست؟
اسمیر ضخیم حساس‌تر برای یافتن انگل‌هاست؛ اسمیر نازک برای تشخیص گونه و مورفولوژی دقیق کاربرد دارد.
۴) اگر اسمیر غیرطبیعی باشد چه می‌شود؟
پزشک بر اساس یافته‌ها ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مثل آهن، B12، الکتروفورز هموگلوبین یا تست‌های ژنتیک را درخواست کند.
جمع‌بندی
اسمیر خون محیطی یک تست ساده اما بسیار ارزشمند است که با بررسی شکل سلول‌های خونی می‌تواند به تشخیص کم‌خونی‌ها، اختلالات پلاکتی، بدخیمی‌های خون و عفونت‌های انگلی کمک کند. این آزمایش در کنار CBC و معاینه بالینی مسیر تشخیص را دقیق‌تر می‌سازد.
منابع:
Cleveland Clinic – Blood Smear
No. 106
۰۴/۰۵