زردی نوزادی یکی از شایع‌ترین مشکلات بالینی است که تقریباً ۶۰٪ از نوزادان کامل‌مدت و ۸۰٪ از نوزادان زودرس را درگیر می‌کند. این مشکل که معمولاً در هفته اول زندگی بروز می‌کند، به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود و در بیشتر موارد به خودی خود بهبود می‌یابد. با این حال، در موارد شدید، عدم درمان صحیح می‌تواند منجر به آسیب‌های دائمی عصبی شود. در این مقاله به بررسی علل، تشخیص و روش‌های درمانی زردی نوزادی پرداخته‌ایم.
زردی نوزادی چیست؟
زردی نوزادی زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی‌روبین در خون نوزاد بالا می‌رود. بیلی‌روبین یک ماده زرد رنگ است که در فرایند طبیعی تجزیه گلبول‌های قرمز تولید می‌شود. در نوزادان، به دلیل ویژگی‌های فیزیولوژیکی خاص، این ماده به راحتی در خون انباشته می‌شود. تولید بیشتر بیلی‌روبین و توان محدود کبد نوزاد برای پردازش آن باعث می‌شود که زردی در روزهای ابتدایی زندگی ظاهر شود.
این زردی در پوست و چشم‌ها مشخص می‌شود و معمولاً از روز دوم یا سوم زندگی آغاز می‌شود. اغلب این مشکل به خودی خود برطرف می‌شود، اما در برخی از نوزادان، بخصوص در موارد شدید، نیاز به درمان فوری است.
علل و عوامل خطر زردی نوزادی
علت اصلی زردی نوزادی افزایش سطح بیلی‌روبین است، که می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. این دلایل را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- زردی فیزیولوژیکی: این نوع زردی به‌طور معمول در نوزادان سالم بروز می‌کند و به دلیل تولید زیاد گلبول قرمز و محدودیت‌های کبد نوزاد در پردازش بیلی‌روبین است. این نوع زردی معمولاً پس از ۲۴ ساعت از زندگی شروع می‌شود و در طی دو هفته از بین می‌رود.
- زردی ناشی از شیردهی: این نوع زردی به‌ویژه در نوزادانی که شیردهی به درستی برقرار نشده یا شیر کافی دریافت نمی‌کنند، مشاهده می‌شود. این مشکل می‌تواند باعث افزایش بیلی‌روبین در خون شود.
- زردی ناشی از همولیز: شرایطی که گلبول‌های قرمز نوزاد به سرعت تخریب می‌شوند، مانند ناسازگاری‌های خونی یا کمبود آنزیم‌هایی مانند G6PD، می‌توانند موجب افزایش بیلی‌روبین و بروز زردی شوند.
علائم زردی نوزادی
ویژگی اصلی زردی نوزادی، تغییر رنگ زرد پوست و چشم‌ها است که معمولاً از صورت شروع شده و به تدریج به سینه، شکم و دست‌ها و پاها گسترش می‌یابد. شدت زردی بستگی به سطح بیلی‌روبین در خون نوزاد دارد. سایر علائم شامل خواب‌آلودگی زیاد، مشکل در تغذیه، ادرار زرد یا نارنجی تیره و مدفوع رنگ پریده است. اگر نوزاد علائم شدیدتری داشته باشد، احتمال اینکه مشکل از نوع پاتولوژیک باشد بیشتر است و نیاز به درمان فوری دارد.
تشخیص زردی نوزادی
تشخیص زردی نوزادی معمولاً از طریق بررسی بالینی و آزمایش‌های خون انجام می‌شود. اولین گام در تشخیص، ارزیابی دقیق تاریخچه بالینی نوزاد است. پزشک باید زمان شروع زردی را مشخص کند، زیرا زردی که در ۲۴ ساعت اول زندگی بروز می‌کند معمولاً به علل پاتولوژیک مرتبط است. علاوه بر این، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین ضروری است. اندازه‌گیری بیلی‌روبین از طریق دستگاه‌های غیرتهاجمی مانند بیلی‌روبین‌سنج ترانس‌کاتانئوس می‌تواند اطلاعات اولیه را فراهم کند، اما برای دقت بیشتر، آزمایش‌های خون در بیمارستان توصیه می‌شود.
درمان زردی نوزادی
درمان زردی نوزادی بستگی به شدت آن دارد. در موارد خفیف، مراقبت‌های حمایتی کافی است و نوزاد معمولاً طی دو هفته بهبود می‌یابد. مهم‌ترین اقدام در این مرحله، تأمین تغذیه مناسب و هیدراسیون کافی است. تغذیه مکرر (۸-۱۲ بار در روز) به تسریع دفع بیلی‌روبین کمک می‌کند.
اگر سطح بیلی‌روبین بالا باشد، درمان با فتوتراپی (درمان با نور) معمولاً توصیه می‌شود. این درمان از نورهای خاصی برای تبدیل بیلی‌روبین به اشکال محلول در آب استفاده می‌کند که می‌توانند از طریق ادرار از بدن دفع شوند.
در موارد شدیدتر، مانند نوزادانی که به دلیل ناسازگاری گروه خونی دچار همولیز می‌شوند، استفاده از ایمونوتراپی یا حتی تعویض خون برای کاهش سطح بیلی‌روبین و درمان کم‌خونی ضروری است.
پیشگیری و آموزش والدین
پیشگیری از زردی نوزادی نیازمند آموزش والدین و شناسایی به موقع نوزادانی است که در معرض خطر هستند. غربالگری بیلی‌روبین پیش از ترخیص از بیمارستان یکی از اقدامات اساسی برای شناسایی زردی در نوزادان است. همچنین والدین باید از نشانه‌های زردی آگاه باشند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر رنگ در پوست یا چشم‌های نوزاد، فوراً به پزشک مراجعه کنند.
برای نوزادانی که به دلیل کمبود G6PD در خطر هستند، غربالگری و درمان زودهنگام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از سوی دیگر، آموزش شیردهی مناسب و پیگیری تغذیه نوزاد می‌تواند خطر ابتلا به زردی ناشی از شیردهی را کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
زردی نوزادی یک مشکل شایع است که اغلب خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در موارد شدید، درمان به موقع ضروری است تا از بروز آسیب‌های دائمی عصبی جلوگیری شود. پیشگیری از زردی نوزادی از طریق غربالگری، ارزیابی دقیق و درمان مناسب می‌تواند عوارض این بیماری را کاهش دهد و به نوزادان کمک کند تا به طور سالم رشد کنند. والدین باید از نشانه‌ها و علائم زردی آگاه باشند تا در صورت نیاز به سرعت اقدامات لازم را انجام دهند.
منابع: