عدم تحمل لاکتوز یک مشکل گوارشی است که در آن بدن قادر به هضم کامل قند موجود در لبنیات (لاکتوز) نیست. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند اسهال، نفخ، گاز و دردهای شکمی شود. این مشکل که به عنوان سوء جذب لاکتوز نیز شناخته می‌شود، معمولاً خطرناک نیست اما می‌تواند موجب ناراحتی‌های قابل توجهی شود.
علت عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک آنزیم لاکتاز را به میزان کافی تولید نمی‌کند. لاکتاز وظیفه تجزیه لاکتوز به دو قند ساده‌تر، گلوکز و گالاکتوز، را بر عهده دارد. در صورت کمبود این آنزیم، لاکتوز هضم نشده وارد روده بزرگ شده و توسط باکتری‌های روده تخمیر می‌شود که نتیجه آن ایجاد گاز، نفخ و دیگر علائم گوارشی است.
انواع عدم تحمل لاکتوز
۱. عدم تحمل اولیه: رایج‌ترین نوع این بیماری که در آن تولید لاکتاز به مرور زمان کاهش می‌یابد. ۲. عدم تحمل ثانویه: در اثر بیماری‌ها یا آسیب‌های روده‌ای مانند بیماری سلیاک، عفونت‌های روده‌ای و بیماری کرون ایجاد می‌شود. ۳. عدم تحمل لاکتوز مادرزادی: یک بیماری نادر که نوزادان از بدو تولد قادر به تولید لاکتاز نیستند.
علائم عدم تحمل لاکتوز
علائم معمولاً ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف لبنیات ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- اسهال
- نفخ و گاز
- دل‌درد و کرامپ شکمی
- حالت تهوع (گاهی همراه با استفراغ)
چه کسانی بیشتر در معرض عدم تحمل لاکتوز هستند؟
- افراد بالای ۲۰ سال: تولید لاکتاز با افزایش سن کاهش می‌یابد.
- افراد دارای زمینه نژادی خاص: این مشکل در آفریقایی‌ها، آسیایی‌ها، هیسپانیک‌ها و بومیان آمریکایی شایع‌تر است.
- نوزادان نارس: روده کوچک نوزادان زودرس ممکن است به طور کامل آنزیم لاکتاز تولید نکند.
- افراد مبتلا به بیماری‌های روده‌ای: شرایطی مانند سلیاک و کرون ممکن است باعث کاهش تولید لاکتاز شوند.
تشخیص عدم تحمل لاکتوز
پزشک ممکن است براساس علائم و واکنش بدن به حذف لبنیات از رژیم غذایی، تشخیص اولیه بدهد. آزمایش‌های زیر نیز برای تأیید این مشکل استفاده می‌شوند:
- تست تنفسی هیدروژن: بیمار مایعی حاوی لاکتوز می‌نوشد و میزان هیدروژن در هوای بازدم او اندازه‌گیری می‌شود. مقادیر بالای هیدروژن نشان‌دهنده سوءجذب لاکتوز است.
- تست تحمل لاکتوز: سطح قند خون دو ساعت پس از مصرف مایعی سرشار از لاکتوز اندازه‌گیری می‌شود. اگر میزان گلوکز خون افزایش پیدا نکند، احتمال عدم تحمل لاکتوز وجود دارد.
روش‌های درمان و مدیریت آن
هیچ درمان قطعی برای این مشکل وجود ندارد، اما با ایجاد تغییرات در رژیم غذایی می‌توان علائم را کنترل کرد:
۱. محدود کردن لبنیات
- کاهش مصرف شیر و محصولات لبنی
- مصرف محصولات لبنی بدون لاکتوز یا کم لاکتوز
- استفاده از آنزیم لاکتاز به صورت قرص یا قطره
۲. مصرف غذاهای جایگزین حاوی کلسیم
- سبزیجات برگ‌دار مانند بروکلی و اسفناج
- آجیل مانند بادام و گردو
- محصولات غنی‌شده با کلسیم مانند آب پرتقال و شیر سویا
- ماهی‌های کنسروی مانند سالمون و ساردین
۳. انتخاب محصولات لبنی کم‌لاکتوز
برخی از لبنیات نسبت به سایر محصولات، لاکتوز کمتری دارند و ممکن است بهتر تحمل شوند:
- پنیرهای سفت مانند چدار و پارمزان
- ماست‌های پروبیوتیک که هضم بهتری دارند
نقش پروبیوتیک‌ها در بهبود این بیماری
پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفید روده) می‌توانند به هضم لاکتوز کمک کنند. این باکتری‌ها در برخی از ماست‌ها و مکمل‌های غذایی یافت می‌شوند و ممکن است برای بهبود علائم مفید باشند.
آیا باید کاملاً از لبنیات اجتناب کرد؟
بیشتر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز نیازی به حذف کامل لبنیات ندارند. مصرف مقادیر کم همراه با وعده‌های غذایی می‌تواند به بدن در هضم بهتر لاکتوز کمک کند.
جمع‌بندی
عدم تحمل لاکتوز یک مشکل گوارشی شایع است که با تنظیم رژیم غذایی می‌توان علائم آن را کنترل کرد. تشخیص این بیماری از طریق آزمایش‌های خاصی انجام می‌شود و معمولاً نیازی به قطع کامل لبنیات نیست. مصرف جایگزین‌های کلسیمی و استفاده از آنزیم لاکتاز می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. اگر علائم شما شدید است، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا بهترین راهکار برای کنترل این مشکل را پیدا کنید.
منبع: مایوکلنیک