پیوند کلیه یکی از موفقترین روشهای درمان نارسایی مزمن کلیه است، اما پس از انجام عمل، بیمار به دلیل استفاده از داروهای تضعیفکننده سیستم ایمنی (ایمونوسوپرسیو) در برابر عفونتها آسیبپذیرتر میشود. شناخت انواع عفونتهای پس از پیوند و راههای پیشگیری از آنها، نقش مهمی در حفظ سلامت کلیه پیوندی و طول عمر بیمار دارد.
چرا بیماران پس از پیوند کلیه مستعد عفونت میشوند؟
برای جلوگیری از پسزدگی عضو پیوندی، بیمار باید داروهایی مصرف کند که عملکرد ایمنی بدن را کاهش میدهند. این کاهش ایمنی باعث میشود میکروبهایی که معمولاً در بدن کنترل میشوند، فعال شوند و بیماری ایجاد کنند.
عوامل مؤثر در بروز عفونت:
– مصرف مداوم داروهای سرکوبکننده ایمنی مانند تاکرولیموس، سیکلوسپورین، پردنیزولون و مایکوفنولات
– تماس با محیطهای آلوده، بهویژه در ماههای ابتدایی پس از پیوند
– مشکلات در ترمیم زخم جراحی یا استفاده از کاتتر و وسایل پزشکی
– سابقه بیماریهای ویروسی نهفته در بدن (مثل ویروس هرپس یا CMV)
انواع عفونتهای پس از پیوند کلیه
۱. عفونتهای باکتریایی
از شایعترین نوع عفونتها در بیماران پیوندی هستند و معمولاً در دستگاه ادراری دیده میشوند.
نشانهها:
– تب یا لرز
– درد در ناحیه کلیه پیوندی یا پهلو
– سوزش و تکرر ادرار
– تغییر رنگ یا بوی ادرار
مهمترین عوامل بیماریزا: E. coli، Klebsiella، Enterococcus
این عفونتها معمولاً با آنتیبیوتیکهای اختصاصی و تنظیم دوز داروهای ایمنی درمان میشوند.
۲. عفونتهای ویروسی
ویروسها ممکن است از بدن خود بیمار یا از بافت اهداکننده فعال شوند.
ویروسهای مهم در بیماران پیوندی:
– CMV (سیتومگالوویروس): یکی از مهمترین عوامل عفونت سیستمیک در ماههای اول پس از پیوند.
– BK Virus: میتواند موجب التهاب کلیه و آسیب مستقیم به بافت پیوندی شود.
– Herpes Simplex و Varicella Zoster: ایجاد زخم پوستی یا تاول در اطراف دهان و بدن.
– Hepatitis B و C: افزایش احتمال آسیب کبدی در بیماران با سابقه عفونت مزمن.
درمان این ویروسها معمولاً شامل داروهای ضد ویروسی مانند گانسیکلوویر و کاهش موقت داروهای ایمنی است.
۳. عفونتهای قارچی
این نوع عفونتها در بیماران با ایمنی بسیار پایین رخ میدهند و ممکن است پوست، دهان، ریه یا کلیه پیوندی را درگیر کنند.
نمونههای رایج:
– Candida: ایجاد عفونت دهان، واژن یا مسیر ادرار.
– Aspergillus و Cryptococcus: عفونت ریه و مغز با علائم تب، سرفه یا سردرد.
پیشگیری با رعایت بهداشت، تهویه مناسب خانه و درمان دارویی با ضدقارچهایی مانند فلوکونازول یا آمفوتریسین انجام میشود.
۴. عفونتهای فرصتطلب (Opportunistic Infections)
برخی میکروبها فقط در بدن افراد با سیستم ایمنی ضعیف بیماریزا میشوند. از جمله:
– Pneumocystis jirovecii: عامل ذاتالریه در بیماران پیوندی
– Nocardia: عفونتهای ریوی و مغزی
– Toxoplasma gondii: ایجاد تب و التهاب مغز در بیماران دارای سابقه تماس با گربهها
زمانهای پرخطر پس از پیوند
– هفتههای اول تا ماه سوم: بیشتر عفونتهای بیمارستانی و محل زخم جراحی
– ماه سوم تا سال اول: ویروسها و قارچهای فرصتطلب
– پس از سال اول: عفونتهای مزمن یا واکنش به ویروسهای نهفته مانند هپاتیت
روشهای پیشگیری از عفونتهای پس از پیوند کلیه
مراقبتهای فردی و محیطی
– شستوشوی مرتب دستها و استفاده از ضدعفونیکنندهها
– اجتناب از تماس با افراد بیمار یا حیوانات خانگی تازه وارد
– عدم مصرف غذاهای خام یا نیمپز (بهویژه گوشت و تخممرغ)
– استفاده از ماسک در فضاهای عمومی شلوغ
اقدامات پزشکی
– مصرف منظم داروهای پیشگیریکننده مانند کوتریموکسازول (برای Pneumocystis) و گانسیکلوویر (برای CMV).
– مراجعه منظم به پزشک برای بررسی عملکرد کلیه و علائم اولیه عفونت.
– انجام آزمایشهای ادرار، خون و تصویربرداری برای تشخیص سریع.
– پایش سطح داروهای ایمونوسوپرسیو برای جلوگیری از ضعف ایمنی بیش از حد
درمان عفونتهای پس از پیوند کلیه
درمان بستگی به نوع عامل دارد:
– آنتیبیوتیکها یا ضدویروسها تحت نظر متخصص عفونی.
– کاهش موقت داروهای سرکوب ایمنی در صورت شدت عفونت.
– درمان حمایتی شامل مایعات کافی، تغذیه مناسب و کنترل تب.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱– آیا همه بیماران پیوند کلیه دچار عفونت میشوند؟
خیر، با رعایت دقیق بهداشت و مصرف داروهای پیشگیریکننده، احتمال بروز عفونت به میزان زیادی کاهش مییابد.
۲– چه علائمی نشاندهنده عفونت خطرناک هستند؟
تب بالا، کاهش حجم ادرار، درد در محل کلیه پیوندی، لرز، یا زخمهای غیرعادی روی پوست همگی از نشانههای هشداردهندهاند.
۳– آیا مصرف خودسرانه آنتیبیوتیک برای پیشگیری مفید است؟
خیر، مصرف بدون تجویز پزشک میتواند باعث مقاومت باکتریایی و کاهش اثربخشی داروهای درمانی شود.
۴– آیا واکسیناسیون قبل از پیوند ضروری است؟
بله، تزریق واکسنهایی مانند هپاتیت، آنفلوآنزا و پنوموکوک پیش از پیوند کمک زیادی به پیشگیری از عفونتهای جدی میکند.
جمعبندی
عفونتهای پس از پیوند کلیه از چالشهای اصلی در مراقبت از بیماران پیوندی هستند، اما با تشخیص سریع، داروهای مناسب و رعایت دقیق نکات بهداشتی میتوان از بیشتر آنها پیشگیری کرد. کنترل منظم بالینی، پایش آزمایشهای خون و ادرار، و همکاری کامل با تیم پزشکی، کلید حفظ سلامت کلیه پیوندی و جلوگیری از پسزدگی یا آسیب عملکردی آن است.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Kidney Transplant Infection Management
No.53
۰۴/۰۷
