کلسترول یک ماده چربمانند است که برای ساخت هورمونها، غشاهای سلولی و ویتامین D ضروری است. با این حال، زمانی که مقدار آن در خون بیش از حد بالا یا غیرطبیعی پایین شود، خطراتی برای قلب، عروق، کبد و سلامت عمومی ایجاد میشود.
به همین دلیل، شناخت علل افزایش و کاهش کلسترول و توجه به علائم هشداردهنده، نقش مهمی در پیشگیری از بیماریهای قلبی دارد.
کلسترول خوب (HDL) و بد (LDL) چیست؟
قبل از بررسی علل، لازم است بدانیم کلسترول به دو شکل اصلی در خون وجود دارد:
-
LDL: کلسترول بد
افزایش بیش از حد آن باعث تجمع چربی در دیواره رگها و ایجاد تصلب شرایین میشود.
-
HDL: کلسترول خوب
این نوع کلسترول LDL اضافی را جمعآوری کرده و به کبد بازمیگرداند.
-
تریگلیسیرید
نوع دیگری از چربی خون که افزایش آن معمولاً با چاقی، دیابت و مصرف قند بالا همراه است.
علل افزایش کلسترول (بالا بودن LDL یا تریگلیسیرید)
سبک زندگی
- مصرف زیاد چربیهای اشباع و ترانس
- کمبود فعالیت بدنی
- چاقی و افزایش بافت چربی شکمی
- مصرف الکل
- رژیم غذایی پرقند (نوشابه، شیرینی، نان سفید)
عوامل پزشکی
- کمکاری تیروئید
- بیماری کلیوی یا سندرم نفروتیک
- دیابت کنترلنشده
- بیماریهای کبدی مانند کبد چرب
- سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
عوامل ژنتیکی
- هایپرکلسترولمی فامیلی
- نقص ژنتیکی در گیرنده LDL
داروهایی که کلسترول را بالا میبرند
- کورتیکواستروئیدها
- برخی داروهای ضدافسردگی
- داروهای دیورتیک
- قرصهای ضدبارداری هورمونی
- داروهای ضد HIV
علل کاهش غیرطبیعی کلسترول (LDL یا HDL بسیار پایین)
اگرچه پایین بودن کلسترول معمولاً خطرناک نیست، اما کاهش بیشازحد آن میتواند نشانه یک مشکل جدی باشد.
علل کاهش LDL
- سوءتغذیه شدید یا رژیمهای بسیار کمچرب
- پرکاری تیروئید
- بیماریهای کبدی پیشرفته
- اختلالات جذبی روده (مانند سلیاک یا بیماری کرون)
- عفونتهای شدید یا سپسیس
- برخی سرطانها
- نقصهای ژنتیکی نادر
علل کاهش HDL
- مصرف سیگار
- رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات ساده
- دیابت کنترلنشده
- سندرم متابولیک
- افزایش تریگلیسیرید
- بیماریهای التهابی مزمن
کلسترول بالا چه خطری دارد؟
افزایش کلسترول در طول زمان میتواند باعث:
- آترواسکلروز (سختی رگها)
- سکته قلبی
- سکته مغزی
- افزایش فشار خون
- نارسایی قلبی
- انسداد شریانهای پا (PAD)
کلسترول پایین چه خطری دارد؟
اگر کلسترول بیشازحد کاهش یابد، ممکن است با موارد زیر مرتبط باشد:
- افسردگی یا اضطراب
- کاهش جذب ویتامینهای محلول در چربی
- اختلال هورمونی
- ضعف سیستم ایمنی
- افت انرژی و مشکلات تمرکز
چگونه سطح کلسترول را کنترل کنیم؟
- فعالیت روزانه حداقل ۳۰ دقیقه
- مصرف چربیهای سالم (روغن زیتون، آووکادو، آجیل)
- کاهش چربیهای ترانس و اشباع
- ترک سیگار
- کنترل وزن
- مصرف فیبر بیشتر (سبزیها، غلات کامل)
- درمان پزشکی در صورت نیاز (استاتینها، فیبراتها، امگا-۳)
پرسشهای متداول (FAQ)
۱. آیا کلسترول بالا همیشه به معنای خطر است؟
اگر LDL بالا باشد، بله؛ اما HDL بالا معمولاً محافظتکننده است.
۲. چه زمانی باید آزمایش چربی خون انجام دهیم؟
بزرگسالان هر ۴ تا ۶ سال، و افراد پرخطر هر ۶ تا ۱۲ ماه.
۳. آیا رژیم غذایی بهتنهایی میتواند کلسترول را کاهش دهد؟
در موارد خفیف بله، اما اگر علت ژنتیکی باشد، معمولاً به دارو نیاز است.