گاباپنتین (Gabapentin) داروی ضدتشنج و کاهندهٔ دردهای عصبی است که برای تشنج‌های کانونی و دردهای نوروپاتیک (مثل درد پس از زونا) تجویز می‌شود و گاهی در سندرم پای بی‌قرار هم به‌کار می‌رود. این دارو عموماً ایمن است؛ اما می‌تواند بر تفسیر برخی آزمایش‌ها اثر بگذارد—چه به‌صورت تغییر واقعی شاخص‌ها (مثلاً در نارسایی کلیه یا مسمومیت) و چه به‌صورت تداخل آزمایشگاهی (مانند «مثبتِ کاذب» در برخی غربالگری‌ها). آگاهی از این نکات به شما و پزشکتان کمک می‌کند نتایج را دقیق‌تر ارزیابی کنید و از پیگیری‌های غیرضروری دور بمانید.
گاباپنتین چیست و چه کسانی باید بیشتر احتیاط کنند؟
-
کاربردها: درمان کمکی تشنج‌های کانونی و کاهش دردهای عصبی (به‌ویژه درد پس از زونا).
-
دفع و تنظیم دوز: گاباپنتین عمدتاً از راه کلیه دفع می‌شود؛ در نارسایی کلیه باید دوز بر اساس eGFR/کلیرانس کراتینین تنظیم شود و پایش عملکرد کلیه (BUN/Cr/eGFR) منطقی است.
-
ایمنی کلی: عارضه‌های شایع معمولاً خفیف و گذرا هستند (خواب‌آلودگی، سرگیجه، عدم تعادل). قطع ناگهانی در مبتلایان به صرع می‌تواند حملات را بدتر کند.
کدام آزمایش‌ها بیشتر تحت‌تأثیر گاباپنتین قرار می‌گیرند؟
۱) پروتئین ادرار (Dipstick) و آزمون تأییدی
-
نکتهٔ تفسیر: نوار Dipstick می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل مختلف دچار مثبتِ کاذب شود. وقتی دیپ‌استیک «پروتئین مثبت» گزارش می‌شود، تأیید با آزمون رسوبی «SSA» یا نسبت پروتئین/کراتینین (UPC) توصیه می‌شود تا خطاهای روش کاهش یابد.
-
اقدام عملی: اگر دیپ‌استیک شما «+ پروتئین» شد و گاباپنتین مصرف می‌کنید، از آزمایشگاه SSA یا UPC بخواهید تا از مثبتِ کاذب پیشگیری شود.
۲) غربالگری دارویی ادرار (Urine Drug Screen, UDS)
-
به‌طور معمول: پنل‌های رایج، گاباپنتین را اندازه‌گیری نمی‌کنند و خطر مثبتِ کاذب با آن کم است؛ بااین‌حال کیفیت و نوع کیت/روش مهم است.
-
گزارش‌های نادر:
-
در برخی ایمونواَسِی‌ها، مثبتِ کاذب برای بنزودیازپین گزارش شده است.
-
در بعضی سناریوهای LC-MS/MS با غلظت‌های بسیار بالا، امکان تداخل روشی (اورلود/اشباع ستون و سیگنال کاذب) مطرح شده است.
-
-
اقدام عملی: در صورت نتیجهٔ غیرمنتظره، تأیید با روش اختصاصی (GC/MS یا LC-MS/MS با آماده‌سازی مناسب) ضروری است.
۳) عملکرد کلیه (کراتینین، BUN، eGFR)
-
خودِ گاباپنتین معمولاً سبب آسیب کلیه نمی‌شود؛ اما در نارسایی کلیه با دوز نامتناسب می‌تواند تجمع یابد و علائم مسمومیت بدهد. بنابراین در بیماران کلیوی/سالمندان، پایش eGFR و تنظیم دوز اهمیت دارد.
۴) آنزیم‌های کبدی (ALT/AST)
-
افزایش پایدار ترانس‌آمینازها با گاباپنتین شایع نیست؛ بااین‌حال موارد نادرِ آسیب کبدی بالینی گزارش شده است. اگر LFTها غیرطبیعی شد یا علائم کبدی داشتید، ارزیابی پزشکی و تصمیم دربارهٔ ادامه/توقف دارو لازم است.
۵) کراتین‌کیناز (CK) و رابدومیولیز
-
در مصرف بیش‌ازحد/مسمومیت موارد رابدومیولیز گزارش شده که می‌تواند CK را به‌شدت بالا ببرد و به آسیب کلیه منجر شود؛ نادر است اما باید جدی گرفته شود.
چک‌لیست کوتاه پیش از انجام آزمایش‌ها
-
اطلاع‌رسانی کامل: نام دارو، دوز و زمان آخرین مصرف گاباپنتین را به پزشک و آزمایشگاه اعلام کنید.
-
دیپ‌استیکِ «پروتئین مثبت» شد؟ بخواهید SSA یا UPC انجام شود تا مثبتِ کاذب رد شود.
-
UDS غیرمنتظره؟ تأیید GC/MS یا LC-MS/MS درخواست کنید.
-
بیماران کلیوی/سالمندان: پیش از شروع و طی درمان، BUN/Cr/eGFR را بررسی و دوز را تطبیق دهید.
چه کسانی بیشتر در معرض تداخل‌های آزمایشگاهی هستند؟
-
مبتلایان به بیماری مزمن کلیه یا دریافت‌کنندگان دوزهای بالا/طولانی‌مدت.
-
افرادی که به‌طور همزمان داروهای متعدد (از جمله ضدصرع‌ها) مصرف می‌کنند.
-
کسانی که غربالگری دارویی داده‌اند و نتیجهٔ غیرمنتظره داشته‌اند (نیاز به آزمون تأییدی)
جمع‌بندی
-
گاباپنتین معمولاً ایمن است؛ با این حال، در پروتئینوریِ دیپ‌استیک حتماً SSA/UPC برای تأیید انجام شود.
-
در UDS اغلب مشکلی نیست، ولی تداخل‌های نادر و روش‌وابسته ممکن است رخ دهد؛ تأیید تخصصی الزامی است.
-
در بیماری کلیوی اصلِ تنظیم دوز بر مبنای eGFR و پایش دوره‌ای را جدی بگیرید؛ اختلال پایدار LFT شایع نیست ولی باید رصد شود.
-
هرگز دارو را خودسرانه قطع/تغییر ندهید؛ دربارهٔ هر آزمایش، نام دارو و زمان آخرین مصرف را اعلام کنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا گاباپنتین می‌تواند نتیجهٔ «پروتئین ادرار» را تغییر دهد؟
دیپ‌استیک می‌تواند مثبتِ کاذب بدهد؛ SSA یا UPC برای تأیید بهترین راه است.
۲) آیا گاباپنتین در «آزمایش ادرارِ مواد» مثبتِ کاذب می‌دهد؟
به‌طور کلی نه؛ اما تداخل‌های نادر گزارش شده‌اند. نتیجهٔ غیرمنتظره را با GC/MS یا LC-MS/MS تأیید کنید.
۳) آیا لازم است قبل از آزمایش خون، گاباپنتین را قطع کنم؟
معمولاً خیر. اگر نگران تداخل در پروتئین ادرار یا UDS هستید، با پزشک/آزمایشگاه برای انتخاب روش مناسب (SSA/تأیید اختصاصی) هماهنگ کنید.
۴) گاباپنتین روی کبد و کلیه‌ها چه اثری دارد؟
در دوزهای معمولی عموماً بی‌خطر است؛ در نارسایی کلیه باید دوز تنظیم شود. موارد نادرِ آسیب کبدی گزارش شده‌اند—در صورت غیرطبیعی شدن آزمایش‌ها ارزیابی لازم است.
۵) اگر CK من بالا رفت و گاباپنتین مصرف می‌کنم، ممکن است مربوط باشد؟
در مصرف بیش‌ازحد/مسمومیت بله، احتمال رابدومیولیز وجود دارد و ارزیابی فوری لازم است.
هشدار مهم: این متن جایگزین توصیهٔ پزشکی نیست. دربارهٔ هرگونه قطع/تغییر دارو فقط با پزشک تصمیم بگیرید.
منابع :
Mayo Clinic – Gabapentin (Oral Route)
MedlinePlus – Gabapentin
No. 7
۰۴.۰۶