نوزادانی که در دوران بارداری با رشد محدود داخل رحم (Intrauterine Growth Restriction یا IUGR) مواجه بودهاند، گروهی حساس و نیازمند پایش دقیق بالینی پس از تولد هستند. این وضعیت زمانی رخ میدهد که جنین به هر دلیل—اعم از مشکلات جفت، فشار خون مادر، یا بیماریهای متابولیک—نتواند به رشد طبیعی برسد. نوزادان IUGR ممکن است وزن کمتر از سن حاملگی داشته باشند و در معرض خطر اختلالات متابولیکی، قلبی و عصبی قرار گیرند. به همین دلیل، انجام مجموعهای از آزمایشهای حیاتی پس از تولد برای ارزیابی عملکرد اندامها و تشخیص زودهنگام عوارض، ضروری است.
علل شایع IUGR در دوران بارداری
پزشکان دستهبندی علل رشد محدود داخل رحم را به سه گروه اصلی تقسیم میکنند:
- عوامل مادری: فشار خون بالا، پرهاکلامپسی، سوء تغذیه، استعمال دخانیات یا مصرف داروهای خاص.
- عوامل جفتی: کاهش جریان خون جفت، جدا شدن زودرس جفت یا نقص ساختاری جفت.
- عوامل جنینی: ناهنجاریهای کروموزومی، عفونت داخل رحمی، یا اختلالات متابولیکی.
این عوامل سبب میشوند جنین نتواند مواد غذایی و اکسیژن کافی دریافت کند، در نتیجه وزن و رشد اندامها محدود میشود.
چرا نوزادان IUGR به آزمایشهای ویژه پس از تولد نیاز دارند؟
بدن نوزادان IUGR در هنگام تولد کمتر از میزان طبیعی سازگاری متابولیک دارد. با زایمان، ناگهان محیط پر اکسیژن بیرون جایگزین رحم کماکسیژن میشود و این انتقال برای اندامهای نارس، چالشی جدی است. انجام تستهای آزمایشگاهی کمک میکند تا موارد زیر مشخص شود:
– وضعیت تنفس و تبادل اکسیژن
– عملکرد قلب و کلیه
– تعادل قند خون و الکترولیتها
– سلامت کبد و میزان بیلیروبین
– توانایی متابولیسم انرژی در سلولها
آزمایشهای حیاتی نوزادان با سابقه IUGR
۱. اندازهگیری قند خون (Blood Glucose)
– افت قند خون (هیپوگلیسمی) شایعترین مشکل در ساعات اولیه پس از تولد این نوزادان است.
– تست قند معمولاً ظرف ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از تولد و سپس در فواصل منظم انجام میشود.
۲. بررسی گازهای خون شریانی (ABG)
– برای ارزیابی وضعیت اکسیژن، دیاکسیدکربن و اسیدیته خون به کار میرود.
– نوزادان IUGR ممکن است دچار اسیدوز متابولیک یا هیپوکسی باشند که نیازمند اکسیژنتراپی یا حمایت تنفسی است.
۳. الکترولیتها: سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم
– اختلال در سطح الکترولیتها نشاندهنده عملکرد نامناسب کلیه یا تغییرات مایع بدن است.
– کاهش کلسیم یا منیزیم ممکن است باعث لرزش یا تشنجهای خفیف در ساعات نخست شود.
۴. تست عملکرد کلیه و کبد (BUN، کراتینین، ALT، AST، بیلیروبین)
– این نوزادان به علت جریان خون جفتی ناکافی ممکن است دچار آسیب گذرا به کلیه یا کبد شوند.
– بالا بودن بیلیروبین در خون میتواند نشانه زردی شدید و نیاز به فتوتراپی باشد.
۵. شمارش کامل سلولهای خونی (CBC)
– بررسی گلبولهای قرمز و پلاکتها برای تشخیص کمخونی یا افزایش چسبندگی خون (پلیسیتمی).
– در برخی موارد، افزایش گلبولهای قرمز بهدلیل پاسخی جبرانی به کمبود اکسیژن داخل رحم دیده میشود.
۶. تستهای هورمونی و متابولیک ویژه
– آزمایش تیروئید (TSH و Free T4) برای پایش رشد و متابولیسم سلولی.
– بررسی سطح لاکتات و آمونیاک خون و غربالگری متابولیک نوزادی جهت تشخیص بیماریهای ژنتیکی نادر.
**پیامدهای احتمالی و پایش طولانیمدت**
نوزادان IUGR، حتی پس از تثبیت وضعیت بالینی، باید در هفتهها و ماههای بعد تحت پیگیری دقیق قرار گیرند. مهمترین موارد مراقبت بلندمدت شامل:
– کنترل وزن و رشد قد در فواصل کوتاه
– ارزیابی تکامل عصبی و حرکتی در ماههای اول زندگی
– بررسی فشار خون کودک در سنین بالاتر
– تغذیه غنی از کالری با نظارت پزشک برای جبران رشد ناکافی
—
**ملاحظات بالینی در مراقبت این نوزادان**
– استفاده از محیط گرم برای جلوگیری از کاهش دمای بدن (هیپوترمی).
– تغذیه با حجم کم اما در فواصل کوتاه برای حفظ سطح قند مناسب.
– پایش مداوم سطح اکسیژن و ضربان قلب بهوسیله مانیتورینگ نوزادی.
– اجتناب از تجویز حجم زیاد مایع وریدی، زیرا خطر ادم ریوی یا نارسایی کلیه وجود دارد.
—
**پرسشهای متداول (FAQ)**
**آیا نوزاد IUGR همیشه نیاز به بستری در بخش NICU دارد؟**
خیر، فقط در مواردی که نوزاد نشانههایی از کمبود اکسیژن، افت قند یا زردی شدید دارد، بستری الزامی است.
**آیا رشد نوزاد IUGR پس از تولد طبیعی میشود؟**
در بسیاری از موارد با تغذیه مناسب و پایش پزشکی، رشد جبرانی آغاز میشود و کودک به منحنی طبیعی رشد بازمیگردد.
**آیا نیاز به آزمایشهای مکرر وجود دارد؟**
بله، در روزهای اول تولد تستهای قند و الکترولیت باید چندین بار تکرار شوند تا تعادل بدن حفظ گردد.
**جمعبندی**
نوزادان با سابقه رشد محدود داخل رحم، نیاز به مراقبت و ارزیابی ویژه دارند تا از بروز عوارض جدی مانند هیپوگلیسمی، اسیدوز، یا اختلال کلیوی جلوگیری شود. انجام **آزمایشهای حیاتی دقیق و منظم** بلافاصله پس از تولد، امکان تشخیص سریع و درمان مؤثر را فراهم میکند. پایش منظم رشد و متابولیسم این نوزادان در طول ماههای نخست زندگی، یکی از کلیدهای حفظ سلامت و پیشگیری از عوارض بلندمدت است.
منبع :
[Mayo Clinic – Intrauterine Growth Restriction (IUGR) and neonatal management]
No.89
۰۴/۰۷
