بالا بودن کلسیم خون یا «هایپرکلسمی» یکی از اختلالاتی است که ممکن است در ظاهر بی‌علامت باشد، اما در موارد شدید می‌تواند عوارضی جدی مانند نارسایی کلیه، آریتمی قلبی و اختلالات مغزی ایجاد کند. آشنایی با دلایل این وضعیت، نحوه تشخیص و درمان آن می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت فرد داشته باشد.
چه زمانی به فرد گفته می‌شود که دچار هایپرکلسمی است؟
اگر سطح کلسیم خون بالاتر از ۱۰.۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (یا ۲.۶۳ میلی‌مول در لیتر) باشد، فرد مبتلا به هایپرکلسمی در نظر گرفته می‌شود. البته شدت آن هم مهم است: سطح بالای ۱۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌تواند وضعیت اورژانسی ایجاد کند و نیاز به مداخله فوری دارد.
دلایل اصلی افزایش کلسیم خون
هایپرکلسمی می‌تواند علت‌های متعددی داشته باشد، از جمله:
۱. پرکاری غدد پاراتیروئید (pHPT)
شایع‌ترین علت هایپرکلسمی مزمن در بیماران سرپایی. در این حالت، غدد پاراتیروئید هورمون PTH را بیش‌ازحد ترشح می‌کنند که باعث آزادسازی کلسیم از استخوان، جذب بیشتر آن از روده و کاهش دفع کلیوی آن می‌شود.
۲. سرطان‌ها
برخی سرطان‌ها از طریق تولید پروتئین‌های شبهPTH، تخریب استخوان (متاستازهای استخوانی) یا ترشح زیاد ویتامین D فعال، منجر به افزایش سطح کلسیم خون می‌شوند. شایع‌ترین آن‌ها سرطان پستان، ریه، پروستات و لنفوم‌ها هستند.
۳. داروها
داروهایی مثل:
- تیازیدها: باعث کاهش دفع کلیوی کلسیم می‌شوند
- لیتیم: حساسیت گیرنده‌های کلسیم را تغییر می‌دهد
- مکمل‌های ویتامین D یا کلسیم: در مصرف بیش‌ازحد
۴. بیماری‌های گرانولوماتوز
بیماری‌هایی مثل سارکوئیدوز یا سل می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم تولید ویتامین D فعال را افزایش دهند و جذب روده‌ای کلسیم را بیشتر کنند.
تشخیص بیماری
پزشک ابتدا سطح «کلسیم تصحیح‌شده» را محاسبه می‌کند (با توجه به آلبومین خون). سپس آزمایش PTH انجام می‌شود:
- اگر PTH پایین باشد: احتمالاً علت غیرپاراتیروئیدی مثل سرطان یا سمیت ویتامین D مطرح است.
- اگر PTH بالا باشد: پرکاری پاراتیروئید یا شرایط خاص کلیوی مطرح می‌شود.
در ادامه، آزمایش‌های دیگری مانند سطح ویتامین D، دفع ۲۴ ساعته کلسیم در ادرار، آزمایش PTHrP (در موارد مشکوک به سرطان) و تصویربرداری‌های لازم انجام می‌شود.
درمان هایپرکلسمی در مراحل حاد
درمان اورژانسی
- تزریق مایع (سرم نمکی): برای افزایش دفع کلیوی کلسیم
- بیس‌فسفونات‌ها: مثل زولدرونیک اسید یا پمیدرونات برای مهار تحلیل استخوان
- کلسیتونین: اثر سریع ولی موقتی دارد
- دنوزوماب: گزینه جدید برای موارد مقاوم به بیس‌فسفونات‌ها
- دیالیز: در موارد شدید یا نارسایی کلیه
مدیریت طولانی‌مدت و پیشگیری از عود
درمان دارویی مزمن
- سیناکلسیت (Cinacalcet): برای کنترل pHPT یا سرطان پاراتیروئید
- پردنیزون: در بیماران مبتلا به سارکوئیدوز یا سل
- مهارکننده‌های گیرنده ویتامین D: در موارد خاص
تغییر سبک زندگی
- نوشیدن مایعات فراوان (بیش از ۳ لیتر در روز)
- کاهش مصرف کلسیم (حداکثر ۶۰۰ میلی‌گرم در روز)
- پرهیز از غذاهای غنی از اگزالات مثل اسفناج، ریواس و شکلات
- فعالیت بدنی منظم برای حفظ سلامت استخوان‌ها
جمع‌بندی
هایپرکلسمی، اگرچه در برخی موارد بی‌علامت است، اما می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد. درمان به‌موقع، تشخیص علت اصلی و مدیریت صحیح سبک زندگی می‌تواند از بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند. اگر سطح کلسیم خون شما بالاتر از حد نرمال گزارش شده، مراجعه به پزشک و انجام بررسی‌های تکمیلی ضروری است.
منابع: