گواتر به بزرگ شدن غیرعادی غده تیروئید اطلاق می‌شود که ممکن است باعث ایجاد توده‌هایی در گردن یا برآمدگی‌هایی در ناحیه تیروئید شود. این وضعیت معمولاً بدون درد است و اغلب با هیچ تغییری در عملکرد تیروئید همراه نیست. در این مقاله به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان آن پرداخته‌ایم.
علائم گواتر
بیشتر افراد مبتلا هیچ علائم خاصی ندارند و تنها زمانی متوجه آن می‌شوند که در حین معاینه پزشکی، پزشک متوجه بزرگ شدن تیروئید می‌شود. در برخی موارد، گواتر می‌تواند باعث تورم قابل مشاهده در گردن شود. علائم دیگر بستگی به عملکرد تیروئید و سرعت رشد گو اتر دارد.
اگر تیروئید کم‌کار (هیپوتیروئیدی) باشد، علائم شامل خستگی، حساسیت به سرما، خشکی پوست و یبوست خواهند بود. در صورتی که تیروئید پرکار (هایپرتیروئیدی) باشد، علائم ممکن است شامل کاهش وزن، ضربان قلب سریع، اضطراب، تعریق زیاد و لرزش دست باشد.
علل گواتر
رایج‌ترین علت گواتر در سطح جهانی کمبود ید است. ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. در صورت کمبود ید، غده تیروئید تلاش می‌کند تا هورمون‌های بیشتری تولید کند که باعث بزرگ شدن تیروئید می‌شود.
عوامل دیگری مانند بیماری هاشیموتو، بیماری گریوز، ندول‌های تیروئید، سرطان تیروئید و حتی بارداری نیز می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند.
ریسک فاکتورها
عوامل مختلفی ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند. این عوامل شامل کمبود ید، سن بالای ۴۰ سال، جنس مونث و سابقه خانوادگی هستند. همچنین، افرادی که به بیماری‌های خاص تیروئید مبتلا هستند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
۱. نقش تغذیه
تغذیه نقش مهمی در سلامت تیروئید دارد. برخی از عوامل تغذیه‌ای که می‌توانند در ایجاد یا تشدید گواتر نقش داشته باشند عبارت‌اند از:
- کمبود ید: رایج‌ترین علت گواتر در سراسر جهان، کمبود ید در رژیم غذایی است. ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است و در موادی مانند نمک یددار، غذاهای دریایی (ماهی، جلبک دریایی) و لبنیات یافت می‌شود. در مناطقی که خاک از نظر ید فقیر است، افراد بیشتر در معرض گواتر قرار دارند.
- مصرف زیاد غذاهای گواتروژن: برخی از مواد غذایی مانند کلم، کلم بروکلی، گل‌کلم، شلغم، سویا و ارزن حاوی ترکیباتی هستند که می‌توانند تولید هورمون‌های تیروئید را مهار کنند. اگر این غذاها در مقادیر زیاد مصرف شوند، ممکن است باعث اختلال در عملکرد تیروئید شوند.
- کمبود مواد مغذی دیگر: علاوه بر ید، کمبود آهن، سلنیوم و روی نیز می‌تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد. این مواد معدنی در گوشت قرمز، مغزها، غلات کامل و غذاهای دریایی یافت می‌شوند.
۲. نقش ژنتیک
سابقه خانوادگی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای ابتلا است. اگر یکی از اعضای خانواده دچار اختلالات تیروئیدی باشد، احتمال ابتلای سایر افراد خانواده نیز افزایش می‌یابد. برخی از بیماری‌های تیروئیدی که ممکن است زمینه ژنتیکی داشته باشند عبارت‌اند از:
- بیماری هاشیموتو: یک بیماری خودایمنی که باعث کم‌کاری تیروئید و در برخی موارد گواتر می‌شود. این بیماری اغلب در خانواده‌ها مشاهده می‌شود.
- بیماری گریوز: یک بیماری خودایمنی دیگر که منجر به پرکاری تیروئید می‌شود و ممکن است با گواتر همراه باشد.
- اختلالات ژنتیکی در تولید هورمون‌های تیروئید: برخی افراد به دلیل نقص‌های ژنتیکی در تولید یا متابولیسم هورمون‌های تیروئید، مستعد ابتلا هستند.
تشخیص گواتر
گو اتر معمولاً در حین یک معاینه فیزیکی روتین کشف می‌شود. پزشک با لمس گردن، ممکن است متوجه بزرگ شدن تیروئید یا وجود توده‌هایی در این ناحیه شود. در برخی موارد، گواتر زمانی کشف می‌شود که فرد آزمایش تصویربرداری برای وضعیت دیگری انجام می‌دهد.
برای تایید تشخیص، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون برای بررسی عملکرد تیروئید و سونوگرافی تیروئید انجام دهد.
درمان گواتر
درمان بستگی به اندازه گواتر و علت زمینه‌ای آن دارد. اگر گواتر کوچک باشد و عملکرد تیروئید سالم باشد، پزشک ممکن است رویکرد نظارتی با چکاپ‌های منظم را پیشنهاد کند.
در صورتی که گو اتر باعث علائم یا مشکلاتی شود، درمان‌های مختلفی وجود دارد:
- داروها: در صورتی که گواتر ناشی از تیروئید کم‌کار یا پرکار باشد، داروهایی برای تنظیم هورمون‌ها تجویز می‌شود.
- جراحی: اگر گواتر بزرگ و مسدودکننده مجاری تنفسی یا بلع باشد، ممکن است نیاز به جراحی تیروئید (برداشتن بخشی از تیروئید) باشد.
- ید رادیواکتیو: این درمان برای کاهش اندازه تیروئید پرکار استفاده می‌شود.
خودمراقبتی و مدیریت
اگر شما مبتلا به گواتر هستید، مهم است که رژیم غذایی سالمی داشته باشید و از مصرف رژیم‌های غذایی با کالری بسیار کم یا روزه‌داری طولانی‌مدت خودداری کنید. همچنین، مدیریت استرس می‌تواند به کنترل وضعیت کمک کند.
سوالات متداول
- آیا درمانی برای گوا تر وجود دارد؟ درمان بستگی به علت گواتر و شدت علائم دارد. در بسیاری از موارد، گواتر نیازی به درمان ندارد و با چکاپ‌های منظم کنترل می‌شود.
- آیا گواتر خطرناک است؟ در بیشتر موارد، گواتر بی‌ضرر است. اما اگر علائم به مرور زمان افزایش یابند یا باعث مشکلات تنفسی و بلع شوند، باید درمان شود.
- چقدر باید پیگیری‌های منظم انجام دهم؟ بستگی به شدت گواتر و عملکرد تیروئید شما دارد. پزشک ممکن است چکاپ‌های منظم را توصیه کند تا از سلامت شما اطمینان حاصل شود.
منبع: