پنومونی ناشی از Pneumocystis jirovecii (PCP یا PJP) یک عفونت ریوی خطرناک در افراد تضعیف ایمنی است. روش‌های تشخیص شامل نمونه‌گیری تنفسی، میکروسکوپی، ایمنوفلورسانس، PCR و آزمایش بتا-دی-گلوکان است.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پنومونی پنوموسیستیس هستند؟
- مبتلایان به HIV با کاهش CD4
- دریافت‌کنندگان داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (کورتیکواستروئید طولانی‌مدت، داروهای پس از پیوند)
- بیماران بدخیمی‌های خونی
- گیرندگان پیوند اعضا
چه زمانی باید شک کنیم؟
- تنگی‌نفس پیشرونده
- تب
- سرفه خشک
- ضعف و خستگی
در افراد HIV مثبت، علائم می‌تواند به‌تدریج و طی هفته‌ها ظاهر شود. در این شرایط باید نمونه تنفسی و تصویربرداری قفسه سینه انجام شود.
نمونه‌گیری تنفسی: از خلط القایی تا BAL و بیوپسی
استاندارد تشخیص: شناسایی مستقیم ارگانیسم در ترشحات تنفسی
نمونه‌ها: خلط القایی یا شستشوی برونکوآلوئولار (BAL)
در صورت منفی بودن نتایج یا عدم امکان نمونه‌گیری → بیوپسی ترانس‌برونشیال یا جراحی باز
در عمل، BAL به‌دلیل حساسیت بالاتر نسبت به خلط ترجیح داده می‌شود.
میکروسکوپی و رنگ‌آمیزی‌ها
گیمسا: مشاهده هسته‌ها و مراحل داخل‌کیستی
GMS (نقره متنامین): رنگ‌آمیزی دیواره کیست
ایمونوفلورسانس (DFA/IFA): حساس‌تر از میکروسکوپی ساده، روش ارجح در بسیاری از مراکز
کالکوفلور وایت: روش سریع غربالگری (ولی غیراختصاصی)
PCR (NAAT): حساس‌ترین روش تشخیص
PCR روی نمونه BAL یا خلط → حساسیت و اختصاصیت بالا
جایگزین کشت، چون Pneumocystis در شرایط آزمایشگاهی قابل کِشت نیست
نکته مهم: PCR می‌تواند کلونیزاسیون بدون بیماری فعال را هم نشان دهد؛ بنابراین باید همراه با علائم و تصویر بالینی تفسیر شود.
آزمایش‌های خونی کمکی
بتا-دی-گلوکان (BDG): در سرم اغلب بالا می‌رود، اما اختصاصی برای PJP نیست
نتیجه مثبت BDG تنها در کنار شواهد بالینی و تنفسی ارزشمند است
سایر آزمایش‌ها: CT قفسه سینه و اندازه‌گیری اکسیژناسیون خون
راهنمای تشخیصی گام‌به‌گام
۱. تهیه نمونه تنفسی (خلط القایی → در صورت نیاز BAL)
۲. بررسی مستقیم با میکروسکوپی (GMS/گیمسا) یا DFA/IFA
۳. انجام PCR برای تأیید DNA پنوموسیستیس
۴. آزمایش BDG سرم به‌عنوان پشتوانه غیرتهاجمی
۵. در موارد مبهم یا منفی کاذب → بیوپسی ریه
تفسیر نتایج
DFA/IFA یا میکروسکوپی مثبت → تشخیص قطعی PJP
PCR مثبت + علائم بالینی و تصویربرداری → تشخیص بسیار محتمل
BDG مثبت → حمایت‌کننده از عفونت قارچی ولی غیراختصاصی
منفی شدن یک تست PJP را رد نمی‌کند؛ ترکیب BAL + PCR حساسیت بالاتری دارد
پرسش‌های متداول
۱) آیا پنوموسیستیس قابل کِشت است؟
خیر؛ امکان کِشت وجود ندارد. تشخیص فقط با روش‌های مستقیم و PCR انجام می‌شود.
۲) بهترین روش تشخیص چیست؟
PCR روی BAL یا خلط + ایمونوفلورسانس.
۳) آیا BDG کافی است؟
خیر؛ فقط کمکی است و باید با شواهد تنفسی ترکیب شود.
۴) اگر خلط منفی شد چه کنم؟
منفی‌شدن خلط بیماری را رد نمی‌کند. BAL یا بیوپسی باید انجام شود.
جمع‌بندی
تشخیص پنومونی پنوموسیستیس در بیماران تضعیف ایمنی نیازمند ترکیب روش‌های آزمایشگاهی و بالینی است. PCR و DFA/IFA حساس‌ترین روش‌ها هستند. BDG سرم کمکی است ولی به‌تنهایی کافی نیست. بیوپسی در شرایط دشوار می‌تواند تشخیص را قطعی کند.
منابع
CDC – Pneumocystis pneumonia (PCP)
Mayo Clinic Laboratories – Pneumocystis jirovecii PCR
No.98
۰۴/۰۵