هیپرآلدوسترونیسم اولیه که به آن سندرم کان (Conn’s syndrome) نیز گفته می‌شود، یکی از علل قابل درمان و در عین حال کمتر شناخته‌شده‌ی فشار خون مقاوم به درمان است. در این بیماری، غدد فوق کلیوی (آدرنال) میزان بیش‌از‌حدی از هورمونی به نام آلدوسترون ترشح می‌کنند؛ هورمونی که نقش کلیدی در تنظیم تعادل سدیم، پتاسیم و فشار خون دارد.
افزایش غیرطبیعی آلدوسترون، سبب احتباس سدیم و آب و در نتیجه افزایش حجم خون و فشار خون می‌شود. در برخی بیماران نیز کاهش سطح پتاسیم خون دیده می‌شود که می‌تواند علائمی همچون ضعف عضلانی و خستگی را به همراه داشته باشد.
علل بروز هیپرآلدوسترونیسم اولیه
این بیماری معمولاً ناشی از یکی از دو حالت زیر است:
- هایپرپلازی دوطرفه غدد فوق کلیوی (Idiopathic Hyperaldosteronism): رشد بیش‌از‌حد بافت غده که باعث افزایش تولید آلدوسترون از هر دو غده آدرنال می‌شود. این حالت حدود ۶۰–۷۰٪ موارد را شامل می‌شود.
- آدنوم تولیدکننده آلدوسترون (Aldosteronoma): وجود یک تومور خوش‌خیم در یکی از غدد آدرنال که منجر به ترشح بیش‌از‌حد آلدوسترون می‌شود (۳۰–۴۰٪ موارد).
در موارد نادری، بیماری زمینه ژنتیکی و ارثی دارد.
چه کسانی باید از نظر هیپرآلدوسترونیسم بررسی شوند؟
طبق توصیه‌های انجمن غدد درون‌ریز، غربالگری هیپرآلدوسترونیسم برای افراد زیر توصیه می‌شود:
- فشار خون بالای مکرر بالای ۱۵۰/۱۰۰ میلی‌متر جیوه
- فشار خون مقاوم به حداقل سه داروی ضد فشار خون
- فشار خون کنترل‌شده با چهار دارو یا بیشتر
- فشار خون همراه با هیپوکالمی (پتاسیم پایین)
- وجود توده آدرنال (incidentaloma)
- همزمانی فشار خون با آپنه خواب
- سابقه خانوادگی فشار خون زودرس یا سکته مغزی قبل از ۴۰ سالگی
- بستگان درجه یک بیماران مبتلا به هیپرآلدوسترونیسم اولیه
علائم بالینی
مهم‌ترین علامت، فشار خون مقاوم به درمان است. اما در برخی بیماران، کاهش سطح پتاسیم خون نیز رخ می‌دهد که می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:
- کرامپ و گرفتگی عضلات
- ضعف و خستگی عضلانی
- احساس تپش قلب
- ادرار زیاد و تشنگی مفرط
روش‌های تشخیص
- آزمایش غربالگری: نسبت آلدوسترون به رنین
نخستین گام، اندازه‌گیری سطح آلدوسترون و رنین در خون است. بالا بودن آلدوسترون در کنار پایین بودن رنین، شک قوی به هیپرآلدوسترونیسم ایجاد می‌کند.
نکته: برخی داروهای فشار خون مانند اسپیرونولاکتون، اپلرنون و دیورتیک‌ها می‌توانند نتیجه تست را تغییر دهند و نیاز به قطع موقت دارند.
- تست‌های تأییدی (تست‌های داینامیک)
برای تأیید قطعی تشخیص، از تست‌هایی نظیر موارد زیر استفاده می‌شود:
- تست سرکوب با سرم سالین (Saline Suppression Test): تزریق نمک یا مصرف رژیم پرنمک و اندازه‌گیری آلدوسترون
- تست چالش با کاپتوپریل (CCT): مصرف داروی کاپتوپریل و بررسی واکنش آلدوسترون
این تست‌ها با هدف ارزیابی کنترل ترشح آلدوسترون توسط بدن انجام می‌شوند. عدم کاهش آلدوسترون، نشان‌دهنده اختلال در سیستم رنین-آلدوسترون است.
- تعیین محل تولید آلدوسترون
برای تصمیم‌گیری درمانی، باید مشخص شود که منبع ترشح اضافی از یک یا هر دو غده آدرنال است. روش‌های مورد استفاده شامل:
- سی‌تی‌اسکن شکم: برای بررسی تومور یا رشد بافت غدد
- نمونه‌برداری از ورید آدرنال (AVS): برای مقایسه سطح آلدوسترون در دو غده به‌صورت دقیق
درمان هیپرآلدوسترونیسم اولیه
اگر هر دو غده بیش‌فعال باشند:
درمان شامل مصرف داروهای ضد آلدوسترون مانند:
- اسپیرونولاکتون: کاهش فشار خون و اصلاح سطح پتاسیم
- عوارض: بزرگ شدن پستان در مردان، اختلالات قاعدگی در زنان
- اپلرنون: جایگزین اسپیرونولاکتون با عوارض کمتر
همراه با تغییرات سبک زندگی:
- کاهش مصرف نمک
- کنترل وزن و رژیم غذایی متعادل
اگر فقط یک غده مسئول باشد:
انجام جراحی لاپاروسکوپی (آدرنالکتومی) برای برداشتن غده، می‌تواند فشار خون، پتاسیم و سطح آلدوسترون را به حالت طبیعی بازگرداند. معمولاً نیاز به جایگزینی هورمونی پس از برداشت یک غده وجود ندارد.
نتیجه‌گیری
هیپرآلدوسترونیسم اولیه یکی از علل مهم، ولی اغلب نادیده‌گرفته‌شده فشار خون مقاوم است. تشخیص زودهنگام با آزمایش‌های ساده و درمان مؤثر (دارویی یا جراحی) می‌تواند کنترل فشار خون را بهبود بخشد و از عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند. اگر فشار خون شما با داروهای معمول کنترل نمی‌شود یا پتاسیم خون‌تان پایین است، بررسی این بیماری توصیه می‌شود.
توجه : این مقاله فقط جهت آشنایی شما با بیماری است و برای تشخیص و درمان حتما به پزشک مراجعه فرمایید.
منبع: