ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) یا کاهش پلاکت خون به شرایطی گفته می‌شود که در آن تعداد پلاکت‌های خون کمتر از حد طبیعی باشد. این وضعیت یکی از اختلالات شایع خونی محسوب می‌شود که می‌تواند منجر به بروز علائمی نظیر خونریزی‌های غیرقابل توجیه، کبودی‌های گسترده، یا در موارد شدید، عوارض جدی‌تر شود. اما علت این کاهش چیست و چگونه می‌توان آن را تشخیص داده و درمان کرد؟ در این مقاله به‌صورت جامع به این موضوع خواهیم پرداخت.
ترومبوسیتوپنی چیست؟
پلاکت‌ها اجزای کوچکی از خون هستند که نقش حیاتی در فرآیند لخته شدن و توقف خونریزی ایفا می‌کنند. کاهش تعداد پلاکت‌ها به کمتر از ۱۵۰ هزار عدد در هر میکرولیتر خون، تحت عنوان «ترومبوسیتوپنی» شناخته می‌شود. این وضعیت ممکن است به‌صورت خفیف، متوسط یا شدید بروز پیدا کند و علل متعددی برای آن مطرح شده است.
شایع‌ترین علل کاهش پلاکت خون
- بیماری‌های خودایمنی
در بیماری‌هایی مانند لوپوس یا ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP)، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به پلاکت‌ها حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. در چنین شرایطی، مغز استخوان قادر به تولید مجدد پلاکت‌ها با سرعت کافی نخواهد بود. -
سرطان‌ها و اختلالات مغز استخوان
بیماری‌هایی نظیر لوسمی یا سندرم میلودیسپلاستیک می‌توانند تولید پلاکت در مغز استخوان را مختل کنند. در این موارد، ظرفیت تولیدی مغز استخوان کاهش می‌یابد و در نتیجه تعداد پلاکت‌ها افت می‌کند. -
عفونت‌های شدید ویروسی یا باکتریایی
برخی عفونت‌ها مانند هپاتیت C، HIV یا سپسیس، عملکرد طبیعی مغز استخوان را مختل کرده یا باعث تخریب پلاکت‌ها در جریان خون می‌شوند. -
مصرف برخی داروها و شیمی‌درمانی
داروهایی نظیر هپارین، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدسرطان ممکن است موجب کاهش پلاکت شوند. این کاهش ممکن است ناشی از سرکوب مغز استخوان یا ایجاد پاسخ ایمنی علیه پلاکت‌ها باشد. -
کمبود ویتامین‌های ضروری
کمبود ویتامین B12 یا فولات می‌تواند فرآیند تولید سلول‌های خونی را مختل کند. در این شرایط، علاوه بر کاهش پلاکت‌ها، ممکن است کم‌خونی مگالوبلاستیک نیز مشاهده شود. -
مصرف مزمن الکل و بیماری کبدی
مصرف بیش‌ازحد الکل به کاهش تولید پلاکت منجر می‌شود. همچنین در بیماری‌هایی مانند سیروز کبدی، به دلیل بزرگ شدن طحال، پلاکت‌ها در این اندام تجمع می‌یابند و از دسترس گردش خون خارج می‌شوند. -
علل ژنتیکی و ارثی
در موارد نادر، ترومبوسیتوپنی می‌تواند منشأ ژنتیکی داشته باشد. اختلالاتی مانند سندرم ویسکوت–آلدریچ یا ناهنجاری می–هگلین از جمله مواردی هستند که از کودکی باعث کاهش مزمن پلاکت می‌شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی‌های غیرقابل توضیح، کبودی‌های بدون علت مشخص، خون‌دماغ‌های مکرر یا لکه‌های قرمز/بنفش روی پوست، مراجعه به پزشک ضروری است. یک آزمایش خون ساده می‌تواند وضعیت پلاکت‌ها را مشخص کرده و روند تشخیصی را آغاز کند.
روش‌های درمان بر اساس علت زمینه‌ای
درمان ترومبوسیتوپنی به علت بروز آن بستگی دارد. برخی از رویکردهای درمانی عبارت‌اند از:
-
در ITP، معمولاً از داروهای کورتیکواستروئیدی یا سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌شود.
-
در موارد ناشی از عفونت، درمان عامل عفونی اغلب منجر به بهبود سطح پلاکت می‌گردد.
-
در کمبودهای تغذیه‌ای، اصلاح رژیم غذایی و مصرف مکمل‌ها مؤثر خواهد بود.
-
در موارد شدید، ممکن است نیاز به تزریق پلاکت یا پیوند مغز استخوان وجود داشته باشد.
جمع‌بندی
ترومبوسیتوپنی اختلالی با علل متنوع است که تشخیص دقیق آن نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت درمان دارد. خوشبختانه، در بسیاری از موارد، با درمان علت زمینه‌ای می‌توان سطح پلاکت‌ها را به محدوده طبیعی بازگرداند و کاهش پلاکت خون می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال خفیف یا هشدار‌دهنده وجود یک بیماری جدی‌تر باشد. تشخیص زودهنگام، مراجعه به‌موقع به پزشک و انجام بررسی‌های لازم، گامی اساسی در پیشگیری از عوارض احتمالی و دستیابی به درمان مؤثر است.
منابع: