کروماتوگرافی ادرار که به عنوان تست توکسیکولوژی ادرار هم شناخته می‌شود، یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای شناسایی مصرف مواد مخدر، داروهای کنترل‌شده و برخی سموم است. این آزمایش در پزشکی، محیط‌های کاری و حتی پرونده‌های قضایی کاربرد فراوان دارد.
در این مقاله به‌طور کامل با کاربردها، مراحل انجام، دقت، محدودیت‌ها و تفسیر نتایج این آزمایش آشنا می‌شوید.
کروماتوگرافی ادرار چیست و چگونه انجام می‌شود؟
- این تست معمولاً در دو مرحله انجام می‌شود:
- غربالگری اولیه با روش Immunoassay برای شناسایی سریع مواد مشکوک.
- تأیید نهایی با روش‌های کروماتوگرافی پیشرفته مانند GC-MS (کروماتوگرافی گازی–طیف‌سنج جرمی) یا LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع–طیف‌سنج جرمی دوگانه).
- نمونه ابتدا غربال می‌شود و اگر نتیجه مثبت باشد، برای تأیید قطعی به مرحله کروماتوگرافی می‌رود.
چه موادی در کروماتوگرافی ادرار شناسایی می‌شوند؟
پنل‌های استاندارد می‌توانند شامل مواد زیر باشند:
- آمفتامین‌ها
- بنزودیازپین‌ها
- اوپیوئیدها و متادون
- فنسی‌کدین (PCP)
- کوکائین و متابولیت‌ها
- کانابینوئیدها (THC)
- فنتانیل و باربیتورات‌ها
- برخی داروهای مسکن و آرام‌بخش
در آزمایشگاه‌های تخصصی، پنل‌های گسترده‌تر حتی تا ۷۰۰ ترکیب مختلف را هم می‌توان بررسی کرد.
مزایا و محدودیت‌های کروماتوگرافی ادرار
مزایا:
- روش غیرتهاجمی و آسان برای جمع‌آوری نمونه
- حساسیت بالا در شناسایی طیف وسیعی از مواد
- قابلیت استفاده در محیط‌های بالینی، شغلی و قانونی
محدودیت‌ها:
- دوره شناسایی محدود برای برخی مواد (مثلاً کوکائین ۱–۳ روز، THC تا ۳۰ روز یا بیشتر)
- احتمال نتایج مثبت یا منفی کاذب در مرحله غربالگری به دلیل تداخل دارویی یا رقیق‌سازی نمونه
- نیاز به تأیید نتایج مثبت مشکوک با روش‌های کروماتوگرافی
کاربردهای بالینی و حقوقی
- پزشکی: بررسی مصرف غیرمجاز داروهای کنترل‌شده یا پایبندی بیمار به درمان
- محیط کاری: بخشی از غربالگری استخدام یا ارزیابی پس از حوادث کاری
- قضایی: مستندسازی مصرف مواد با حفظ زنجیره نگهداری (Chain of Custody)
نحوه جمع‌آوری نمونه ادرار
- روش پیشنهادی: Midstream Clean-Catch (نمونه میانی ادرار پس از شستشو) برای جلوگیری از آلودگی
- نگهداری نمونه باید در شرایط دمایی مناسب و بدون تأخیر انجام شود
- هرگونه تغییر در شرایط نگهداری می‌تواند روی صحت نتیجه اثر بگذارد
نکات کلیدی برای تفسیر نتایج
- مرحله غربالگری با Immunoassay انجام می‌شود و فقط احتمال وجود ماده را نشان می‌دهد.
- مرحله تأیید با GC-MS یا LC-MS/MS بسیار دقیق است و برای مقاصد قانونی ضروری می‌باشد.
- زمان شناسایی ماده در ادرار بسته به نوع ماده، دوز، دفعات مصرف و ویژگی‌های بدن فرد متفاوت است.
پرسش‌های متداول
۱) آیا همه نتایج مثبت نیاز به تأیید کروماتوگرافی دارند؟
خیر، فقط مواردی که اهمیت قانونی یا بالینی دارند باید تأیید شوند.
۲) چه مدت بعد از مصرف، مواد در ادرار قابل شناسایی هستند؟
این زمان متغیر است؛ مثلاً کوکائین ۱–۳ روز و THC تا ۳۰ روز یا بیشتر.
۳) آیا مصرف آب زیاد می‌تواند نتیجه را تغییر دهد؟
بله، رقیق‌سازی عمدی یا غیرعمدی می‌تواند منجر به منفی کاذب شود.
جمع‌بندی
کروماتوگرافی ادرار یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای شناسایی مصرف مواد مخدر و داروهاست. با ترکیب غربالگری سریع و تأیید پیشرفته، این تست می‌تواند در پزشکی، محیط‌های کاری و نظام قضایی بسیار مؤثر باشد. دقت نتیجه وابسته به روش نمونه‌گیری، شرایط نگهداری، و تفسیر بالینی است.
منابع علمی
Mayo Clinic Proceedings – Urine Drug Screening: Practical Guide for Clinicians
Labcorp – Drug Analysis Profile, Comprehensive, Urine (Test No. 791194)
No. 37
۰۴/۰۵