وقتی پای عفونت‌های ریه و مجاری تنفسی وسط باشد، کشت خلط یکی از مهم‌ترین تست های تشخیصی محسوب می‌شود. برخلاف بزاق که از دهان ترشح می‌شود، خلط (Sputum) مخاط غلیظی است که در ریه‌ها و مجاری تنفسی تحتانی تولید شده و هنگام سرفه شدید به بیرون رانده می‌شود. همین ویژگی باعث شده که خلط حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سیستم تنفسی باشد؛ از جمله وجود سلول‌های ایمنی و میکروب‌هایی مانند باکتری، قارچ یا حتی سل.
کشت خلط چیست؟
کشت خلط آزمایشی است که برای شناسایی دقیق میکروارگانیسم‌های عامل عفونت در ریه یا نایژه‌ها انجام می‌شود. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا نوع باکتری یا قارچ مسئول عفونت را شناسایی کرده و درمان را دقیق‌تر انتخاب کنند. بیماری‌هایی مثل ذات‌الریه (پنومونی)، سل، برونشیت مزمن، یا حتی آبسه‌های ریوی از جمله مواردی هستند که نیازمند بررسی خلط اند.
چرا کشت خلط مهم است؟
- تشخیص دقیق عامل عفونت: مثلاً اگر باکتری استرپتوکوک پنومونیه باشد، درمان متفاوتی با کلبسیلا یا سودومونا خواهد داشت.
- انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب: بعد از شناسایی عامل، آزمایش حساسیت به دارو (AST) انجام می‌شود تا مشخص شود کدام دارو مؤثرتر است.
- ارزیابی اثربخشی درمان: با تکرار کشت در طول درمان، می‌توان فهمید که وضعیت بیمار بهتر شده یا نه.
- افتراق بین کلونیزاسیون و عفونت واقعی: گاهی وجود یک میکروب به معنای بیماری نیست و فقط حضور بدون ایجاد علائم دارد (کلونیزه‌شدن).
نحوه نمونه‌گیری درست
مهم‌ترین بخش در کشت خلط، جمع‌آوری نمونه‌ی باکیفیت است. بهترین زمان برای گرفتن خلط، صبح زود و پیش از خوردن یا نوشیدن هرچیز است. بیمار باید چند نفس عمیق بکشد، سرفه‌ی عمیق کند و خلط را در ظرف استریل بریزد. شست‌وشوی دهان فقط با آب و بدون خمیر دندان یا دهان‌شویه توصیه می‌شود.
اگر بیمار نتواند به‌راحتی خلط ایجاد کند، از روش «القای خلط» با سرم نمکی استنشاقی یا در شرایط پیچیده‌تر از «برونکوسکوپی» استفاده می‌شود که به کمک لوله‌ای نازک و دوربین‌دار، مستقیم از ریه نمونه‌برداری می‌شود.
تفسیر نتایج آزمایش کشت خلط
- نتیجه منفی: معمولاً نشان‌دهنده عدم وجود عامل عفونی است؛ اما ممکن است خطا رخ دهد، مخصوصاً اگر بیمار قبلاً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده باشد یا میکروب سخت‌رشدی وجود داشته باشد.
- نتیجه مثبت: به معنی وجود میکروبی خاص در خلط است (مثلاً سودومونا، سل، استافیلوکوک). در این حالت آزمایشگاه نوع میکروب و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک را هم گزارش می‌دهد.
باید توجه داشت که برخی باکتری‌ها مثل کاندیدا یا استرپتوکوک‌های آلفا-همولیتیک ممکن است بخشی از فلور طبیعی دهان باشند و وجودشان لزوماً به معنای عفونت نیست.
رایج‌ترین میکروب‌های شناسایی‌شده در کشت خلط
| میکروارگانیسم | نوع | بیماری‌های مرتبط |
| Streptococcus pneumoniae | باکتری | شایع‌ترین عامل پنومونی |
| Haemophilus influenzae | باکتری | پنومونی، برونشیت، تشدید COPD |
| Klebsiella pneumoniae | باکتری | پنومونی بیمارستانی، آبسه ریوی |
| Mycobacterium tuberculosis | باکتری | سل ریوی |
| Pseudomonas aeruginosa | باکتری | پنومونی در بیماران CF یا دارای ونتیلاتور |
| Aspergillus spp. | قارچ | آسپرژیلوزیس در بیماران با ضعف ایمنی |
| Candida spp. | قارچ | معمولاً فلور طبیعی، ولی در بیماران خاص بیماری‌زا می‌شود |
چالش‌ها و نکات کلیدی در تفسیر نتایج
- آلودگی بزاق: اگر نمونه حاوی تعداد زیادی سلول سنگفرشی باشد (از دهان آمده باشد)، ممکن است بی‌ارزش تلقی شود.
- تمایز کلونیزاسیون از عفونت واقعی: فقط حضور میکروب کافی نیست؛ علائم بالینی بیمار، عکس قفسه سینه و سایر یافته‌ها هم باید بررسی شوند.
- آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری: می‌تواند باعث نتیجه منفی کاذب شود.
- میکروارگانیسم‌های سخت‌کشت: مثل مایکوپلاسما، لژیونلا یا کلامیدیا ممکن است با کشت معمولی رشد نکنند و نیاز به تست‌های خاص داشته باشند.
جمع‌بندی نهایی
کشت خلط یکی از آزمایش‌های کلیدی برای تشخیص دقیق بیماری‌های عفونی ریوی است. این تست به انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب، پیگیری درمان، و جلوگیری از تجویز نابجای دارو کمک می‌کند. اما همه‌چیز به درستی نمونه‌گیری و تفسیر اصولی نتایج بستگی دارد. پس اگر سرفه مزمن، تب، یا علائم ریوی دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید؛ شاید یک تست ساده، نقطه‌ی عطف در درمان شما باشد.
منابع:
No.13
۰۴/۰۲