کم‌خونی یا آنمی از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای و خونی در جهان است که معمولاً با مصرف مکمل آهن، ویتامین B12 یا فولات قابل درمان است. اما در برخی افراد، با وجود دریافت مکمل‌ها، همچنان علائم کم‌خونی ادامه دارد. این وضعیت به‌عنوان «کم‌خونی مقاوم به درمان» (Refractory Anemia) شناخته می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های مزمن، مشکلات جذب یا اختلالات مغز استخوان باشد.
دلایل شایع کم‌خونی مقاوم به درمان
۱. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (ACD)
-
بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، نارسایی کلیه، سرطان یا عفونت‌های مزمن
-
این بیماری‌ها استفاده بدن از آهن را مختل می‌کنند، حتی اگر ذخایر آهن کافی باشد
۲. اختلال در جذب آهن
-
بیماری سلیاک، کرون، آتروفی معده یا جراحی بای‌پس معده
-
کاهش جذب آهن از روده، حتی با مصرف مکمل‌های خوراکی
۳. کمبود همزمان ریزمغذی‌ها
-
کمبود ویتامین B12، فولات یا ویتامین C
-
این کمبودها ممکن است باعث آنمی ماکروسیتیک یا ترکیبی شوند
۴. تداخلات دارویی
-
مصرف طولانی‌مدت PPI (مهارکننده اسید معده)، داروهای ضدصرع یا شیمی‌درمانی
-
اختلال در جذب آهن یا سرکوب عملکرد مغز استخوان
۵. اختلالات مغز استخوان یا ارثی
-
سندرم میلودیس‌پلاستیک (MDS)، کم‌خونی فانکونی، تالاسمی
-
این شرایط به درمان استاندارد پاسخ نمی‌دهند و نیاز به بررسی تخصصی دارند
آزمایش‌های تشخیصی برای کم‌خونی مقاوم
پزشک برای تشخیص دقیق علت ممکن است این تست‌ها را درخواست دهد:
-
CBC و اندکس‌های گلبولی (MCV، MCH، RDW)
-
فریتین، آهن سرم، TIBC، ترانسفرین
-
ویتامین B12، فولات، هموسیستئین
-
CRP و تست عملکرد کلیه برای التهاب مزمن
-
آزمایش خون مخفی در مدفوع (بررسی خون‌ریزی گوارشی)
-
بیوپسی مغز استخوان در صورت مشکوک بودن به اختلالات خونی جدی
درمان کم‌خونی مقاوم به مکمل آهن
درمان علت زمینه‌ای:
-
کنترل بیماری‌های مزمن یا خودایمنی
-
درمان مشکلات گوارشی مانند سلیاک یا عفونت‌ها
-
قطع یا تغییر داروهای مداخله‌گر
استفاده از درمان‌های مکمل و جایگزین:
-
تزریق آهن وریدی در صورت جذب ضعیف
-
ترکیب مکمل‌های B12، فولات، و ویتامین C
-
تجویز اریتروپویتین (EPO) در بیماران کلیوی یا مبتلا به آنمی مزمن
پیگیری مستمر:
-
بررسی منظم آزمایش‌ها
-
مراجعه به متخصص خون (هماتولوژیست) برای شرایط پیچیده
جمع‌بندی
کم‌خونی مقاوم به درمان نباید نادیده گرفته شود. اگر با وجود مصرف مکمل، علائم کم‌خونی مانند ضعف، تنگی نفس، یا رنگ‌پریدگی ادامه دارد، باید علت زمینه‌ای شناسایی و به‌صورت هدفمند درمان شود. تشخیص زودهنگام و همکاری با پزشک، کلید پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت است.
منابع :
Mayo Clinic – Refractory Anemia
LabTestsOnline – Anemia Testing
No. 124
۰۴/۰۴
