مالاریا یک بیماری انگلی خطرناک است که توسط پشه آنوفل و انگل‌های جنس Plasmodium منتقل می‌شود. تشخیص سریع و دقیق این بیماری، به‌ویژه در مراحل اولیه، نقش حیاتی در پیشگیری از عوارض جدی مانند کم‌خونی، نارسایی ارگان‌ها یا حتی مرگ دارد.
در این مقاله، به مهم‌ترین آزمایش‌های تشخیصی مالاریا و نکات کاربردی مربوط به آن‌ها می‌پردازیم.
۱. اسمیر خون محیطی (Peripheral Blood Smear)
استاندارد طلایی تشخیص مالاریا
-
مشاهده مستقیم انگل داخل گلبول‌های قرمز با میکروسکوپ
-
استفاده از رنگ‌آمیزی گیمسا برای شناسایی مراحل مختلف انگل
-
انجام دو نوع اسمیر:
🔹 اسمیر ضخیم (Thick smear): حساسیت بالا برای شناسایی وجود انگل حتی در تراکم پایین
🔹 اسمیر نازک (Thin smear): تعیین دقیق گونه پلاسـمـودیوم مانند P. falciparum, P. vivax, P. ovale, P. malariae, P. knowlesi
۲. تست‌های سریع تشخیص آنتی‌ژن (Rapid Diagnostic Tests – RDTs)
تشخیص بدون نیاز به میکروسکوپ
-
شناسایی آنتی‌ژن‌های پلاسمودیوم در نمونه خون
-
زمان پاسخ کمتر از ۲۰ دقیقه
-
مناسب برای مناطق با امکانات محدود
❗ محدودیت‌ها:
-
ممکن است در موارد عفونت با بار انگل پایین حساسیت کمتری داشته باشد
-
در اغلب موارد قادر به تعیین گونه دقیق نمی‌باشد
۳. آزمایش PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز)
دقیق‌ترین روش مولکولی برای شناسایی گونه‌ها
-
حساس‌ترین تست برای شناسایی Plasmodium حتی در عفونت‌های کم یا مختلط
-
کاربرد در مراکز تخصصی، پژوهشی و برای تأیید نتایج مشکوک
❗ معایب:
-
گران‌قیمت، زمان‌بر و نیازمند تجهیزات پیشرفته
۴. آزمایش‌های عمومی و تکمیلی
برای بررسی شدت بیماری و عوارض همراه:
| آزمایش | کاربرد |
|---|---|
| CBC | بررسی آنمی، ترومبوسیتوپنی، لکوپنی یا لکوسیتوز |
| آنزیم‌های کبدی (ALT, AST) و بیلی‌روبین | بررسی درگیری کبد |
| کراتینین و اوره | بررسی عملکرد کلیه |
| قند خون | شناسایی هیپوگلیسمی (مخصوصاً در مالاریای شدید یا مصرف داروی کینین) |
| ABG (گاز خون شریانی) | بررسی اسیدوز در موارد شدید |
نکات مهم در تشخیص دقیق مالاریا
-
در هر بیمار با تب متناوب، لرز، تعریق و سابقه سفر به مناطق مالاریاخیز باید به مالاریا شک کرد.
-
زمان نمونه‌گیری خون بسیار مهم است: بهترین زمان هنگام تب یا بلافاصله پس از آن است، زمانی که بیشترین بار انگل در خون وجود دارد.
-
ترکیب اسمیر خون و RDT در مناطق اندمیک یا با محدودیت آزمایشگاهی توصیه می‌شود.
منابع :
WHO – Guidelines for Malaria Diagnosis (2024)
CDC – Malaria Diagnosis & Treatment
No. 114
۰۴/۰۴
