تولد زودرس (پره‌ترم) یکی از چالش‌های مهم در سلامت نوزادان است. نوزادانی که پیش از هفته ۳۷ بارداری متولد می‌شوند، هنوز ریه‌های کاملاً رشد‌یافته ندارند و در بسیاری از موارد، توانایی تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در بدنشان به‌طور کامل برقرار نیست. این وضعیت می‌تواند منجر به سندرم زجر تنفسی (RDS)، التهاب ریوی، یا حتی آسیب مزمن ریه مانند دیسپلازی برونکوپولمونری (BPD) شود. پزشکان برای ارزیابی این وضعیت از مجموعه‌ای از آزمایش‌های خونی و عملکردی استفاده می‌کنند که نقش مهمی در پیشگیری و درمان به‌موقع اختلالات تنفسی در نوزادان زودرس دارد.
اهمیت ارزیابی عملکرد ریه در نوزادان زودرس
ریه نوزاد یکی از آخرین اندام‌هایی است که در دوران جنینی تکامل می‌یابد. در زایمان زودرس، کیسه‌های هوایی و ماده محافظتی به‌نام سورفاکتانت هنوز کامل نیستند. این مسئله باعث کاهش خاصیت ارتجاعی ریه و سختی در تنفس می‌شود. ارزیابی عملکرد ریه از همان ساعات نخست تولد اهمیت زیادی دارد تا پزشکان بتوانند تصمیم بگیرند:
- آیا نوزاد نیاز به اکسیژن یا دستگاه تنفس دارد؟
- آیا احتمال التهاب ریوی وجود دارد؟
- آیا اختلال مزمن بعدی در پیش است؟
آزمایش‌های خونی مهم برای بررسی عملکرد ریه نوزاد پس از تولد زودرس
۱. گازهای خون شریانی (Arterial Blood Gases – ABG)
– برای سنجش مقدار اکسیژن (PaO₂) و دی‌اکسیدکربن (PaCO₂) در خون استفاده می‌شود.
– سطوح پایین اکسیژن یا بالا بودن دی‌اکسیدکربن نشانه نارسایی تنفسی است.
– همچنین میزان pH خون مشخص می‌شود تا اسیدوز ناشی از کمبود اکسیژن شناسایی گردد.
۲. شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
– بررسی تعداد گلبول‌های سفید برای ارزیابی وجود عفونت یا التهاب ریوی.
– گلبول‌های قرمز بالا ممکن است نشانه پاسخ جبرانی بدن به کمبود اکسیژن باشد (پُلی‌سیتمی نوزادی).
۳. CRP (C-Reactive Protein)
– یکی از شاخص‌های التهاب سیستمیک یا عفونت ریوی است.
– بالا بودن CRP در نوزاد زودرس، به‌خصوص همراه با تب یا اختلال تنفس، نشانه احتمالی عفونت یا التهاب شدید است.
۴. پروکالسی‌تونین (PCT)
– شاخص دقیق‌تر برای تشخیص عفونت باکتریایی در نوزادان با علائم ریوی.
– بالا بودن آن می‌تواند از ذات‌الریه یا سپسیس نوزادی حکایت کند.
۵. مارکرهای تنفسی اختصاصی مانند IL-6 و TNF-α
– این سیتوکین‌ها در خون نوزادان مبتلا به التهاب ریوی یا آسیب ناشی از تهویه مکانیکی افزایش می‌یابند.
– سطح بالای IL-6 معمولاً با خطر بیشتر ابتلا به دیسپلازی ریوی مزمن (BPD) همراه است.
آزمایش‌های تشخیصی غیرخونی در ارزیابی ریه نوزاد زودرس
علاوه بر آزمون‌های آزمایشگاهی، پزشکان از روش‌های تصویربرداری و فیزیولوژیک نیز بهره می‌برند:
– تصویربرداری اشعه ایکس قفسه سینه (Chest X-ray): تشخیص وجود سندرم زجر تنفسی یا مایع درون ریه.
– پایش سطح اکسیژن (Pulse Oximetry): بررسی میزان اشباع اکسیژن در خون به‌صورت پیوسته.
– اندازه‌گیری سورفاکتانت در مایع آمنیوتیک یا تراکئال: در موارد خاص برای پیش‌بینی عملکرد ریوی.
نقش مارکرهای التهابی در پایش پیشرفت درمان
مارکرهای التهابی خونی مانند CRP، PCT، IL-6 و TNF-α نه تنها در تشخیص اولیه مفیدند، بلکه می‌توانند روند بهبود یا پاسخ به درمان را نشان دهند. کاهش تدریجی این شاخص‌ها در روزهای پس از تولد، معمولاً با بهبود عملکرد ریه و کاهش نیاز به اکسیژن همراه است. در مقابل، باقی ماندن سطوح بالا ممکن است نشانه خطر دیسپلازی برونکوپولمونری باشد.
درمان و پیشگیری از آسیب ریوی در نوزادان زودرس
براساس نتایج آزمایش‌ها، پزشکان ممکن است اقدامات زیر را انجام دهند:
– تجویز سورفاکتانت مصنوعی برای کمک به باز شدن کیسه‌های هوایی.
– استفاده از اکسیژن کنترل‌شده یا ونتیلاتور ملایم جهت جلوگیری از آسیب مکانیکی به ریه.
– مصرف داروهای ضد التهاب مانند کورتیکواستروئیدها در موارد خاص برای کاهش خطر BPD.
– کنترل دقیق سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون به کمک آزمایش‌های مکرر ABG
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا تمام نوزادان زودرس نیاز به آزمایش‌های خونی دارند؟
بله، در بیشتر موارد انجام آزمایش‌های پایه مانند ABG، CBC و CRP ضروری است تا وضعیت اکسیژن و التهاب بررسی شود.
بالا بودن CRP در نوزاد زودرس به چه معناست؟
می‌تواند نشانه‌ای از التهاب ریوی، عفونت یا پاسخ بدن به استرس زایمان زودرس باشد و نیاز به ارزیابی بیشتر دارد.
آیا اختلالات ریوی ناشی از تولد زودرس قابل درمان هستند؟
در بیشتر موارد با درمان به‌موقع و مراقبت در بخش NICU، عملکرد ریه بهبود می‌یابد و خطر آسیب مزمن کاهش پیدا می‌کند.
جمع‌بندی
ارزیابی عملکرد ریه در نوزادان زودرس یک فرایند چندمرحله‌ای است که از آزمایش‌های خونی دقیق تا تصویربرداری قفسه سینه را دربر می‌گیرد. بررسی مارکرهای التهابی خونی مانند CRP، PCT و IL-6 کمک می‌کند تا التهاب یا آسیب ریوی در مراحل اولیه شناسایی و درمان به‌موقع شروع شود. هرچه پایش و مراقبت دقیق‌تر انجام شود، احتمال آسیب مزمن ریوی و نیاز به درمان طولانی‌مدت کمتر خواهد بود.
منابع :
[Mayo Clinic – Premature birth and neonatal lung function]
No.92
۰۴/۰۷
