آشنایی با آزمایش‌های BK و JC و اینکه ویروس‌های پولیومای انسانی شامل دو ویروس بالینی مهم‌اند:
-
BK ویروس (BKV): اغلب در کودکی وارد بدن می‌شود و خاموش می‌ماند، اما در گیرندگان پیوند کلیه می‌تواند فعال شود و باعث نفروپاتی مرتبط با BK (BKVAN) و حتی از دست رفتن پیوند گردد.
-
JC ویروس (JCV): شایع ولی بی‌علامت در افراد سالم؛ در افراد با سرکوب ایمنی (مثل بیماران HIV کنترل‌نشده یا دریافت‌کنندگان ناتالیزوماب) می‌تواند فعال شود و منجر به لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده (PML) گردد.
چه کسانی باید آزمایش بدهند؟
BK ویروس:
-
همه‌ی گیرندگان پیوند کلیه طبق پروتکل‌های پایش دوره‌ای
-
بیماران با کاهش عملکرد پیوند، هماچوری یا آسیب لوله‌ای کلیه
JC ویروس:
-
افراد با علائم عصبی پیشرونده و یافته‌های MRI مشکوک به PML → آزمایش PCR مایع مغزی–نخاعی
-
بیماران ام‌اس تحت درمان ناتالیزوماب → تست آنتی‌بادی ضد JCV برای ریسک‌سنجی PML
روش‌های آزمایش‌های BK و JC
BK ویروس
-
PCR کمی (پلاسما): آزمون مرجع و دقیق برای پایش فعال شدن ویروس (گزارش برحسب IU/mL).
-
PCR ادرار: حساس‌تر ولی ارزش پیش‌بینی کمتر از پلاسما؛ برای غربالگری و پیگیری.
-
سیتولوژی ادرار (Decoy cells) یا بیوپسی پیوند در موارد مشکوک.
JC ویروس
-
PCR در CSF: تست اصلی برای تأیید PML.
-
سرولوژی آنتی‌بادی ضد JCV: فقط برای ریسک‌سنجی درمان ناتالیزوماب؛ تشخیصی نیست.
نحوه نمونه‌گیری
-
PCR خون (BKV یا JCV): خون وریدی (EDTA).
-
PCR ادرار (BKV): نمونه تازه؛ در پایش‌های سریال تکرار می‌شود.
-
PCR CSF (JCV): از طریق لومبرپانکچر، فقط در صورت اندیکاسیون بالینی.
تفسیر نتایج
BK ویروس:
-
ویروس‌خونی (PCR پلاسما): مهم‌ترین شاخص فعال شدن و راهنمای کاهش داروهای سرکوب ایمنی.
-
ویروس‌ریزی در ادرار: می‌تواند زودتر مثبت شود ولی به‌تنهایی معادل بیماری نیست.
-
پیگیری باید سریال و در همان آزمایشگاه انجام شود تا اختلاف روش‌ها باعث تفسیر غلط نشود.
JC ویروس:
-
PCR در CSF مثبت + علائم و MRI سازگار: تشخیص PML بسیار محتمل است.
-
آنتی‌بادی JCV مثبت: نشان‌دهنده ریسک بالاتر PML در بیماران تحت ناتالیزوماب، ولی تشخیص قطعی بیماری نیست.
محدودیت‌ها
-
اختلاف بین روش‌ها و آزمایشگاه‌ها در گزارش بار ویروسی (به IU/mL یا کپی/ml).
-
منفی کاذب در JCV-PCR-CSF ممکن است رخ دهد (ویروس‌کم).
-
تست آنتی‌بادی JCV صرفاً ابزار ریسک‌سنجی است و برای تشخیص PML کاربرد ندارد.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) آیا همه‌ی بیماران پیوند کلیه باید آزمایش BK بدهند؟
بله، بیشتر مراکز پایش دوره‌ای PCR خون/ادرار را توصیه می‌کنند.
۲) کدام بهتر است؛ PCR خون یا ادرار برای BK؟
PCR خون ارزش تشخیصی بالاتری دارد؛ ادرار برای غربالگری اولیه مفید است.
۳) آنتی‌بادی JCV مثبت یعنی حتماً PML می‌گیرم؟
خیر؛ فقط نشان‌دهنده‌ی ریسک بالاتر است. تشخیص PML بر اساس PCR CSF و MRI است.
۴) تست JCV برای افراد سالم لازم است؟
خیر؛ فقط در بیماران پرخطر یا کاندید درمان‌های خاص.
۵) درمان BK چیست؟
داروی ضدویروس اختصاصی مؤثری وجود ندارد؛ کاهش مرحله‌ای داروهای سرکوب ایمنی خط اول درمان است.
جمع‌بندی
-
BK ویروس بیشتر در پیوند کلیه و JC ویروس بیشتر در PML اهمیت دارند.
-
ستون اصلی تشخیص: PCR کمی (برای BK در خون/ادرار و برای JCV در CSF).
-
آنتی‌بادی JCV فقط برای ریسک‌سنجی درمان‌های خاص کاربرد دارد.
-
تفسیر نتایج باید با پیگیری سریال، مقایسه در یک آزمایشگاه ثابت و تطبیق با علائم بالینی انجام شود.
منابع :
Mayo Clinic Laboratories – BK & JC Virus Testing
MedlinePlus – Progressive Multifocal Leukoencephalopathy (PML)
No. 115
۰۴/۰۵