فسفاتاز اسیدی (Acid Phosphatase) آنزیمی است که در بسیاری از بافت‌های بدن وجود دارد، اما بالاترین غلظت آن در پروستات، کبد، طحال، گلبول‌های قرمز خون و استخوان‌ها یافت می‌شود. آزمایش “فسفاتاز اسیدی – کل” میزان این آنزیم را در خون اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند نشانه مهمی برای ارزیابی برخی بیماری‌ها، به‌خصوص مشکلات پروستات و برخی اختلالات خونی یا استخوانی باشد.
هرچند امروزه در سرطان پروستات بیشتر از آزمایش PSA استفاده می‌شود، اما این تست هنوز در شرایط خاص کاربرد دارد.
موارد استفاده از آزمایش فسفاتاز اسیدی – کل
این آزمایش می‌تواند به پزشک کمک کند:
– بررسی آسیب یا بیماری پروستات، به‌خصوص زمانی که احتمال گسترش سرطان وجود دارد.
– پیگیری برخی بیماری‌های خونی مانند بعضی از انواع لوسمی.
– بررسی بیماری‌های استخوانی از جمله بیماری پاژه (Paget’s disease).
– کمک به تشخیص آسیب‌های بافتی در اثر ضربه یا جراحی.
نحوه انجام آزمایش
– نمونه‌گیری معمولاً از خون وریدی بازو انجام می‌شود.
– بهتر است قبل از آزمایش، پزشک را در جریان تمام داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید قرار دهید، زیرا برخی داروها (مثل ضدانعقادها) می‌توانند بر نتیجه تأثیر بگذارند.
– معمولاً نیاز به ناشتایی نیست، مگر این‌که پزشک شما توصیه کرده باشد.
تفسیر نتایج آزمایش
سطح نرمال فسفاتاز اسیدی در بازه مشخصی (بسته به آزمایشگاه) قرار دارد.
بالا بودن سطح آن می‌تواند نشانه گسترش سرطان پروستات به سایر نواحی، بیماری‌های استخوانی، لوسمی یا آسیب بافتی باشد. کمتر شایع است که سطح پایین غیرطبیعی اهمیت بالینی داشته باشد و معمولاً نگرانی ایجاد نمی‌کند.
امروزه مقادیر بالای فسفاتاز اسیدی در سرطان پروستات عمدتاً به معنای پیشرفت و انتشار بیماری به استخوان‌ها یا بافت‌های دیگر است و اهمیت زیادی در پیش‌آگهی بیمار دارد.
محدودیت‌ها و عوامل مؤثر بر نتیجه
– فعالیت شدید بدنی پیش از نمونه‌گیری ممکن است سطح آنزیم را تغییر دهد.
– روش نمونه‌گیری و نگهداری خون، اگر درست نباشد، باعث تغییر نتایج می‌شود.
– داروها و شرایط خاص مثل بیماری‌های مزمن کبد یا بی‌هموگلوبینی نیز می‌توانند باعث نتایج کاذب شوند.
سوالات متداول
۱. آیا این آزمایش جایگزین PSA در سرطان پروستات است؟
خیر. PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) امروز رایج‌تر و حساس‌تر است. آزمایش فسفاتاز اسیدی بیشتر در بررسی گسترش بیماری یا شرایط خاص استفاده می‌شود.
۲. آیا سطح بالا همیشه به معنی سرطان است؟
خیر. بیماری‌های استخوانی، آسیب‌های بافتی و برخی اختلالات خونی هم می‌توانند باعث افزایش آن شوند.
۳. آیا برای این آزمایش باید ناشتا بود؟
در بیشتر موارد خیر، ولی بهتر است دستور پزشک را دنبال کنید.
خلاصه
آزمایش فسفاتاز اسیدی – کل ابزاری تخصصی برای بررسی آسیب‌های پروستات، بیماری‌های استخوانی و برخی اختلالات خونی است. هرچند امروز در تشخیص سرطان پروستات جای خود را تا حد زیادی به PSA داده، اما همچنان برای تعیین پیشرفت یا گسترش بیماری اهمیت دارد. تفسیر دقیق نتایج باید همیشه توسط پزشک و با در نظر گرفتن علائم بالینی، روش‌های تصویربرداری و سایر آزمایش‌ها انجام شود.
منبع:
Mayo Clinic Laboratories – Acid Phosphatase (Total)
Cleveland Clinic – Acid Phosphatase Test Information
MedlinePlus – Acid Phosphatase Test
No. 54
۰۴/۰۶