آزمایش فعالیت ضد فاکتور Xa (Anti-Factor Xa Activity) روشی تخصصی برای سنجش میزان اثر هپارین در بدن است. هپارین دارویی ضد انعقاد است که برای پیشگیری و درمان لختههای خونی به کار میرود، اما دوز دقیق آن اهمیت حیاتی دارد؛ چرا که کمبود اثر آن میتواند خطر لخته را افزایش دهد و بیشازحد بودنش خطر خونریزی ایجاد کند. این تست به پزشکان کمک میکند تا دوز هپارین را بهطور دقیق تنظیم کرده و ایمنی بیمار را تضمین کنند.
کاربردهای اصلی آزمایش ضد فاکتور Xa
پایش درمان با هپارین غیرکسری (UFH) یا هپارین با وزن مولکولی پایین (LMWH)
– کمک به تنظیم دوز هپارین برای پیشگیری از ترومبوز یا آمبولی ریه.
– استفاده در بیماران با ریسک بالا یا شرایط خاص مانند بارداری، نارسایی کلیه یا چاقی مفرط.
– ارزیابی سطح داروهای آنتیکوآگولان دیگر که اثرشان از طریق مهار فاکتور Xa اعمال میشود (مثل فوندآپارینوکس).
چه زمانی تست درخواست میشود؟
پزشک این آزمایش را معمولاً در شرایط زیر توصیه میکند:
– چند ساعت پس از شروع یا تغییر دوز هپارین برای بررسی کارایی.
– هنگام وجود شک به کماثر بودن یا مسمومیت دارویی.
– در بیماران با پاسخ غیرعادی به هپارین یا ناهماهنگی نتایج آزمایشهای روتین مانند aPTT.
– در افراد با شرایط خاص فیزیولوژیک یا بیماری زمینهای که میتواند بر اثر هپارین تأثیر بگذارد.
نحوه انجام آزمایش
– نمونهگیری: خون وریدی از بازوی بیمار.
– زمان نمونهگیری: برای LMWH معمولاً بین ۳ تا ۵ ساعت پس از تزریق، و برای UFH بر اساس دستور پزشک.
– آمادگی خاص: معمولاً نیاز به ناشتایی نیست مگر آنکه آزمایشهای دیگر همزمان انجام شود.
تفسیر نتایج
محدودهٔ هدف بسته به نوع هپارین و شرایط بیمار متفاوت است:
– UFH: معمولاً هدف معادل با aPTT درمانی است، اما در موارد خاص با Anti-Xa سنجیده میشود (مثلاً هدف ۰.۳ تا ۰.۷ IU/mL).
– LMWH: محدوده درمانی بر اساس هدف پروفیلاکتیک یا درمانی تعیین میشود (برای درمان معمولاً حدود ۰.۵ تا ۱.۲ IU/mL برای دوز دو بار در روز).
– نتایج بالا: خطر خونریزی را افزایش میدهد.
– نتایج پایین: ممکن است نشاندهنده دوز ناکافی یا جذب نامناسب دارو باشد.
عوامل مؤثر بر نتیجه
– مشکلات کلیوی یا کبدی در پاکسازی دارو.
– زمانبندی نامناسب نمونهگیری.
– مصرف همزمان داروهای دیگر ضد انعقاد یا مهارکنندههای فاکتور Xa.
پرسشهای متداول
۱. آیا این تست جایگزین aPTT شده است؟
خیر. Anti-Xa مکمل aPTT است و در شرایطی که aPTT دقیق یا قابل اعتماد نباشد بیشتر کاربرد دارد.
۲. آیا همه بیماران هپارینی به این تست نیاز دارند؟
نه. بسیاری از بیماران با پایش استاندارد aPTT کنترل میشوند و Anti-Xa بیشتر برای شرایط خاص توصیه میشود.
۳. آیا میتوان با این آزمایش خونریزی را پیشبینی کرد؟
نتایج بالا خطر خونریزی را افزایش میدهد، اما پیشبینی دقیق بستگی به عوامل بالینی دیگر هم دارد.
جمعبندی
آزمایش ضد فاکتور Xa تستی دقیق برای پایش اثر هپارین است که در بیماران خاص یا شرایط بالینی پیچیده، به پزشک کمک میکند تا درمان ضد انعقاد را با بیشترین ایمنی و اثربخشی ادامه دهد. تفسیر آن باید همراه با ارزیابی بالینی و سایر تستها انجام شود.
منبع :
[LabTestsOnline – Anti-Factor Xa Test]
No.91
۰۴/۰۶