ویتامین K یکی از ریزمغذی‌های حیاتی است و ویتامین K در نوزادان نقش مهمی در انعقاد خون دارد. نوزادان در بدو تولد با ذخایر اندکی از این ویتامین متولد می‌شوند و همین مسئله آن‌ها را در معرض خطر ابتلا به «بیماری خونریزی‌دهنده نوزادان (VKDB)» قرار می‌دهد. از آنجا که شیر مادر نیز مقدار کافی از این ویتامین را تأمین نمی‌کند، آگاهی از راهکارهای پیشگیری و نقش مادر اهمیت زیادی دارد.
ویتامین K چیست و چه نقشی در بدن نوزاد دارد؟
ویتامین K یک ویتامین محلول در چربی است که برای فعال‌سازی پروتئین‌های مؤثر در لخته‌شدن خون ضروری است. بدون آن، در صورت بروز زخم یا آسیب، بدن نمی‌تواند خونریزی را کنترل کند. در نوزادان، این کمبود می‌تواند حتی منجر به خونریزی‌های داخلی خطرناک مانند خونریزی مغزی شود.
چرا نوزادان در معرض کمبود ویتامین K هستند؟
نوزادان به چند دلیل در روزها و هفته‌های اول تولد در خطر هستند:
-
عبور کم ویتامین K از جفت در دوران بارداری
-
رشد ناکامل فلور روده‌ای که نقش تولید ویتامین K را ایفا می‌کند
-
محتوای پایین ویتامین K در شیر مادر
بیماری خونریزی‌دهنده نوزادان (VKDB)
VKDB در اثر کمبود شدید ویتامین K ایجاد می‌شود و در سه نوع ظاهر می‌شود:
-
نوع زودرس (تا ۲۴ ساعت اول): اغلب در نوزادانی با مادران مصرف‌کننده داروهای ضدانعقاد
-
نوع کلاسیک (روز ۲ تا ۷): شایع‌ترین نوع، بدون تزریق پیشگیرانه ویتامین K
-
نوع تأخیری (از هفته دوم تا ۶ ماهگی): در نوزادانی که فقط شیر مادر مصرف می‌کنند و مکمل نگرفته‌اند
علائم شامل خونریزی بند ناف، مدفوع خونی، کبودی، و در موارد شدید، تشنج یا بی‌حالی است.
نقش مادر در پیشگیری از کمبود ویتامین K
مادر اگرچه نمی‌تواند از طریق شیر مقدار کافی ویتامین K را تأمین کند، اما اقدامات زیر بسیار مؤثر هستند:
-
تغذیه با منابع غنی از ویتامین K در دوران بارداری (مانند سبزیجات برگ‌سبز، آووکادو، بروکلی، تخم‌مرغ)
-
پذیرش تزریق ویتامین K عضلانی برای نوزاد پس از زایمان
-
آگاهی از علائم هشداردهنده در هفته‌های نخست تولد
پیشگیری مؤثر: تزریق یا قطره خوراکی؟
تزریق ویتامین K (۱ میلی‌گرم عضلانی) در ساعات اولیه پس از تولد، مؤثرترین روش پیشگیری است. در صورت امتناع از تزریق، دوزهای متعدد خوراکی جایگزین می‌شوند، ولی باید منظم، طبق تجویز پزشک انجام شوند.
پرسش‌های رایج
آیا همه نوزادان به ویتامین K نیاز دارند؟
بله. این توصیه برای تمامی نوزادان (نارس یا ترم) بدون استثنا انجام می‌شود.
آیا شیر مادر برای تأمین ویتامین K کافی است؟
خیر. مقدار ویتامین K در شیر مادر بسیار اندک است و برای پیشگیری کافی نیست.
آیا قطره خوراکی جایگزین مناسبی برای تزریق است؟
فقط در صورتی که منظم و طبق برنامه پزشکی مصرف شود. تزریق عضلانی همچنان روش توصیه‌شده جهانی است.
جمع‌بندی
ویتامین K نقشی حیاتی در پیشگیری از خونریزی‌های شدید نوزادی دارد. مادران باید با آگاهی از اهمیت این ویتامین، در دوران بارداری و پس از زایمان نقش فعالی در پیشگیری از کمبود آن ایفا کنند. تزریق ویتامین K، یک مداخله ساده و نجات‌بخش در ساعات نخست زندگی نوزاد است.
منابع:
Mayo Clinic – Vitamin K for Newborns
Cleveland Clinic – Vitamin K Deficiency Bleeding (VKDB)
CDC – Recommendations for Vitamin K Administration
LabTestsOnline – Vitamin K Test
No. 16
۰۴/۰۳
