آمبولی ریوی (Pulmonary Embolism) یکی از خطرناک‌ترین عوارض لخته‌شدن خون در بدن است. برای ارزیابی ریسک این مشکل، آزمایش‌هایی مانند پروتئین C و S به‌کار می‌روند که دو عامل مهم در تنظیم فرآیند انعقاد هستند. کاهش سطح این پروتئین‌ها می‌تواند بدن را مستعد تشکیل لخته کرده و خطر ترومبوز و آمبولی ریوی را افزایش دهد.
پروتئین C و S چیست و چه نقشی دارند؟
پروتئین‌های C و S، فاکتورهای طبیعی ضدانعقادی هستند که در کبد و با کمک ویتامین K ساخته می‌شوند:
-
پروتئین C: پس از فعال‌سازی توسط ترومبین، فاکتورهای انعقادی Va و VIIIa را مهار می‌کند و مانع گسترش لخته می‌شود.
-
پروتئین S: به‌عنوان کوفاکتور، عملکرد پروتئین C را تقویت می‌کند و در تنظیم بیشتر انعقاد نقش دارد.
⚠️ کاهش سطح این دو پروتئین = افزایش ریسک ترومبوفیلی = خطر بالای آمبولی ریه و سکته
چه زمانی آزمایش پروتئین C و S تجویز می‌شود؟
پزشک ممکن است در موارد زیر این آزمایش‌ها را توصیه کند:
-
سابقه خانوادگی یا شخصی لخته‌های خونی
-
بروز ترومبوز در سنین پایین یا بدون علت مشخص
-
سقط‌های مکرر در بارداری (به‌ویژه سه‌ماهه دوم یا سوم)
-
سکته مغزی یا آمبولی ریه بدون زمینه بالینی واضح
-
غربالگری ترومبوفیلی ارثی در بستگان درجه اول بیمار
تفسیر نتایج آزمایش پروتئین C و S
این آزمایش‌ها به دو صورت گزارش می‌شوند:
-
تست عملکردی (Functional Assay)
-
تست آنتی‌ژنی (Antigenic Assay)
🔻 کاهش سطح پروتئین‌ها می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
-
کمبود مادرزادی (ارثی)
-
بیماری‌های کبدی مانند سیروز
-
DIC (انعقاد منتشر داخل عروقی)
-
مصرف داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین
-
دوران بارداری، عفونت‌های شدید یا التهابات حاد
📌 نکته مهم: برای نتیجه‌گیری دقیق، آزمایش باید حداقل ۲ هفته پس از قطع وارفارین انجام شود.
محدودیت‌ها و نکات مهم در تفسیر آزمایش
-
انجام آزمایش در مرحله حاد لخته یا بیماری التهابی فعال ممکن است نتایج را مخدوش کند.
-
در دوران بارداری یا با مصرف قرص‌های ضدبارداری، سطح پروتئین S معمولاً به‌طور فیزیولوژیک کاهش می‌یابد.
-
برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش‌های مکمل مانند جهش فاکتور V لیدن یا جهش ژن پروترومبین توصیه می‌شوند.
سوالات پرتکرار درباره پروتئین C و S
۱. آیا کمبود این پروتئین‌ها ارثی است؟
بله، در برخی افراد این کمبود به‌صورت ژنتیکی منتقل می‌شود و احتمال لخته را افزایش می‌دهد.
۲. آیا همیشه سطح پایین این پروتئین‌ها خطرناک است؟
خیر. گاهی اوقات کاهش آن‌ها موقتی و به دلیل شرایطی مانند بارداری یا عفونت است.
۳. آیا درمان خاصی برای کمبود آن‌ها وجود دارد؟
در صورت وجود خطر بالا، از داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین یا NOACs (ضدانعقادهای جدید) استفاده می‌شود.
جمع‌بندی
آزمایش پروتئین C و S یکی از ابزارهای کلیدی در شناسایی ریسک لخته‌های خونی و آمبولی ریوی است. تفسیر صحیح این آزمایش باید با توجه به شرایط بالینی، داروهای مصرفی و سایر فاکتورهای انعقادی انجام شود. تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از عوارض جدی مانند سکته مغزی یا آمبولی ریه جلوگیری کند.
منابع :
Mayo Clinic – Protein C and S deficiency
CDC – Venous Thromboembolism (VTE)
No. 23
۰۴/۰۳
