پروکلسی‌تونین (Procalcitonin یا PCT) یک نشانگر زیستی مهم در تشخیص سریع و دقیق عفونت‌های شدید باکتریایی و سپسیس است. برخلاف نشانگرهایی مثل CRP، سطح پروکلسی‌تونین در پاسخ به عفونت باکتریایی شدید به‌سرعت در خون افزایش می‌یابد، در حالی‌که در عفونت‌های ویروسی یا التهابات غیرعفونی، افزایش آن بسیار کمتر است.
کاربردهای آزمایش پروکلسی‌تونین
آزمایش پروکلسی‌تونین در مدیریت بالینی بیمارانی با عفونت مشکوک، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. کاربردهای اصلی این تست عبارت‌اند از:
-
تشخیص زودهنگام سپسیس و شوک سپتیک
-
تمایز بین عفونت باکتریایی و ویروسی
-
ارزیابی اثربخشی درمان آنتی‌بیوتیکی
-
تصمیم‌گیری برای قطع یا ادامه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
-
کاهش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک و مقابله با مقاومت میکروبی
مقادیر مرجع پروکلسی‌تونین و تفسیر آن
| سطح PCT (ng/mL) | تفسیر بالینی |
|---|---|
| < 0.1 | احتمال بسیار پایین عفونت باکتریایی |
| ۰.۱ – ۰.۲۵ | احتمال کم، ممکن است ویروسی یا غیرعفونی باشد |
| ۰.۲۵ – ۰.۵ | احتمال متوسط، نیاز به بررسی بالینی بیشتر |
| > 0.5 | احتمال زیاد عفونت باکتریایی یا سپسیس |
| > 2 | نشانه وضعیت بحرانی و نیاز به اقدام فوری |
نکته کلیدی: برخلاف بسیاری از مارکرهای التهابی، پروکلسی‌تونین در عفونت‌های ویروسی معمولاً بالا نمی‌رود، و این ویژگی مهم در افتراق نوع عفونت بسیار مفید است.
دلایل تجویز پروکلسی‌تونین
پزشکان ممکن است آزمایش پروکلسی‌تونین را در شرایط زیر توصیه کنند:
-
بروز تب شدید همراه با علائم عمومی التهاب
-
شک به سپسیس یا شوک سپتیک
-
بیماران تنفسی با پنومونی یا COVID-19
-
ارزیابی مداوم پاسخ بیمار به درمان آنتی‌بیوتیکی
-
تعیین زمان مناسب برای قطع آنتی‌بیوتیک در ICU یا بیمارستان
مزایا و محدودیت‌های پروکلسی‌تونین در تشخیص عفونت
✅ مزایای اصلی:
-
پاسخ سریع در طی ۶ تا ۱۲ ساعت از شروع عفونت
-
کاهش قابل‌توجه تجویز غیرضروری آنتی‌بیوتیک (تا ۳۰٪)
-
افت قابل پیش‌بینی در صورت درمان موفق، مفید برای پایش درمان
⚠️ محدودیت‌ها:
-
ممکن است در شرایط غیرعفونی مثل سوختگی شدید، ضربه مغزی یا جراحی بزرگ هم افزایش یابد
-
برای تصمیم‌گیری درمانی باید همراه با علائم بالینی و سایر آزمایش‌ها تفسیر شود
پرسش‌های پرتکرار درباره پروکلسی‌تونین
۱. آیا این تست می‌تواند جایگزین کشت خون شود؟
خیر. این تست سریع است اما نمی‌تواند نوع باکتری یا حساسیت دارویی را مشخص کند. کشت خون همچنان ضروری است.
۲. آیا این تست برای کودکان و نوزادان قابل استفاده است؟
بله. در تشخیص سپسیس نوزادی (Neonatal Sepsis) بسیار مفید است.
۳. آیا در بیماری کووید-۱۹ هم پروکلسی‌تونین کاربرد دارد؟
بله. سطح بالای پروکلسی‌تونین در بیماران کرونایی ممکن است نشانگر عفونت باکتریایی ثانویه یا وضعیت بحرانی باشد.
جمع‌بندی
آزمایش پروکلسی‌تونین تستی حیاتی در تشخیص و پایش عفونت‌های باکتریایی شدید و سپسیس محسوب می‌شود. با تکیه بر این تست، می‌توان از درمان بی‌مورد با آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری کرد، هزینه‌های درمان را کاهش داد و از بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی پیشگیری کرد. استفاده هوشمندانه و به‌موقع از این نشانگر زیستی می‌تواند نجات‌بخش جان بیماران باشد.
منابع :
Mayo Clinic – Procalcitonin test
CDC – Sepsis Clinical Guidance
No. 26
۰۴/۰۳
