علائم گوارشی مزمن در زنان مانند نفخ، درد شکمی، اسهال یا یبوست متناوب، از شکایات شایعی هستند که ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های عملکردی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسراتیو (IBD) باشند. یکی از روش‌های دقیق و غیرتهاجمی برای تشخیص افتراقی این شرایط، آزمایش کالپروتکتین مدفوع (Fecal Calprotectin) است.
کالپروتکتین چیست و چه کاربردی دارد؟
کالپروتکتین پروتئینی است که توسط نوتروفیل‌ها (نوعی گلبول سفید) در پاسخ به التهاب روده ترشح می‌شود. هنگامی که التهاب فعال در روده وجود دارد، این پروتئین به مقدار قابل‌توجهی در مدفوع دیده می‌شود. آزمایش کالپروتکتین می‌تواند با دقت بالا وجود التهاب در دستگاه گوارش را نشان دهد، بدون اینکه بیمار نیاز به انجام روش‌های تهاجمی مانند کولونوسکوپی داشته باشد.
موارد استفاده بالینی آزمایش کالپروتکتین در زنان
این تست یکی از ابزارهای پرکاربرد در تشخیص و پایش بیماری‌های گوارشی زنان محسوب می‌شود. کاربردهای اصلی آن شامل:
-
پایش شدت التهاب در کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
-
بررسی احتمال عود بیماری پیش از بروز علائم شدید
-
کاهش نیاز به کولونوسکوپی در موارد با علائم خفیف یا پایدار
این آزمایش به‌ویژه برای زنانی مفید است که نیاز به کنترل مداوم بیماری دارند ولی مایل به انجام روش‌های تهاجمی نیستند.
تفسیر نتایج آزمایش کالپروتکتین مدفوع
| مقدار کالپروتکتین (µg/g) | تفسیر بالینی |
|---|---|
| کمتر از ۵۰ | التهاب بعید است – بیشتر به نفع IBS |
| بین ۵۰ تا ۲۰۰ | منطقه خاکستری – نیاز به بررسی تکمیلی |
| بیش از ۲۰۰ | احتمال بالای IBD – نیاز به ارجاع تخصصی و کولونوسکوپی |
نکته مهم: سطح کالپروتکتین باید همراه با علائم بیمار و سابقه پزشکی بررسی شود. در زنان، عواملی مانند قاعدگی، مصرف داروهای ضدالتهاب (NSAIDs) یا استرس شدید می‌توانند بر نتیجه تست تأثیر بگذارند.
مزایا و معایب کالپروتکتین برای زنان
✅ مزایا:
-
آزمایشی غیرتهاجمی و بدون درد
-
مناسب برای کنترل و پایش بلندمدت بیماری
-
صرفه‌جویی در هزینه و جلوگیری از کولونوسکوپی غیرضروری
-
مناسب برای زنان در سن باروری یا دوران شیردهی
⚠️ محدودیت‌ها:
-
نمی‌تواند نوع دقیق بیماری (مثلاً کرون یا کولیت) را مشخص کند
-
ممکن است در عفونت‌های گوارشی کوتاه‌مدت یا آسیب‌های جزئی هم بالا برود
-
در دوران قاعدگی، آلودگی نمونه با خون می‌تواند سطح کالپروتکتین را به‌صورت کاذب افزایش دهد
چه زمانی این تست برای زنان توصیه می‌شود؟
آزمایش کالپروتکتین معمولاً برای زنان در شرایط زیر توصیه می‌شود:
-
علائم مزمن گوارشی مثل اسهال مداوم، نفخ، درد شکمی یا یبوست دوره‌ای
-
سابقه خانوادگی بیماری‌های التهابی روده
-
پاسخ غیرمؤثر به درمان IBS
-
نیاز به ارزیابی عود در افراد دارای تشخیص قبلی IBD
در بسیاری از موارد، پزشک بر اساس علائم، سابقه خانوادگی و یافته‌های بالینی تصمیم به انجام این تست می‌گیرد.
پرسش‌های متداول
۱. آیا کالپروتکتین بالا به معنی سرطان است؟
خیر. این تست شاخص التهاب است و به‌تنهایی برای تشخیص سرطان روده یا معده کاربرد ندارد. البته اگر سطح آن بسیار بالا باشد، بررسی‌های بیشتر از جمله کولونوسکوپی توصیه می‌شود.
۲. آیا می‌توان به‌جای کولونوسکوپی از کالپروتکتین استفاده کرد؟
در بسیاری از موارد با ریسک پایین، بله. ولی برای تشخیص قطعی یا نمونه‌برداری از ضایعات مشکوک، کولونوسکوپی همچنان لازم است.
۳. آیا در دوران قاعدگی می‌توان آزمایش کالپروتکتین انجام داد؟
توصیه نمی‌شود. چون ورود خون قاعدگی به نمونه مدفوع می‌تواند سطح کالپروتکتین را به‌صورت کاذب افزایش دهد.
جمع‌بندی
آزمایش کالپروتکتین مدفوع، ابزاری دقیق، غیرتهاجمی و مقرون‌به‌صرفه برای ارزیابی التهاب روده در زنان است. این تست به تشخیص بهتر بین بیماری‌های عملکردی و التهابی کمک می‌کند، از انجام روش‌های تهاجمی غیرضروری جلوگیری می‌نماید و مسیر درمان و پیگیری را هدفمندتر می‌سازد. تفسیر صحیح نتایج توسط پزشک متخصص، گامی مهم در تشخیص زودهنگام IBD و بهبود کیفیت زندگی زنان مبتلا به علائم گوارشی مزمن است.
منابع :
Mayo Clinic – Calprotectin Test
LabTestsOnline – Fecal Calprotectin
MedlinePlus – Calprotectin Stool Test
No. 27
۰۴/۰۳