آزمایش کومبس (Coombs test) یکی از آزمایش‌های ضروری دوران بارداری است که هدف آن شناسایی آنتی‌بادی‌هایی است که ممکن است به گلبول‌های قرمز جنین حمله کنند. این وضعیت می‌تواند به بیماری همولیتیک نوزاد (HDN) منجر شود؛ اختلالی خطرناک که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، عوارض جدی مانند زردی شدید، کم‌خونی یا حتی مرگ جنین را به دنبال دارد.
آزمایش کومبس چیست؟
آزمایش کومبس در دو نوع اصلی انجام می‌شود:
-
آزمایش کومبس غیرمستقیم (Indirect Coombs): در دوران بارداری روی خون مادر انجام می‌شود تا مشخص شود آیا آنتی‌بادی‌هایی علیه گلبول‌های قرمز جنین در خون مادر وجود دارد یا خیر.
-
آزمایش کومبس مستقیم (Direct Coombs): پس از تولد نوزاد انجام می‌شود تا بررسی شود آیا گلبول‌های قرمز نوزاد به‌وسیله آنتی‌بادی‌ها پوشیده شده‌اند یا نه.
اهمیت بالینی در ناسازگاری Rh
-
اگر مادر دارای گروه خونی Rh منفی باشد و جنین Rh مثبت، ممکن است سیستم ایمنی مادر گلبول‌های قرمز جنین را به‌عنوان بیگانه شناسایی کرده و آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که به آن‌ها حمله کنند.
-
این فرآیند می‌تواند منجر به بیماری همولیتیک نوزاد شود که با علائمی مانند زردی شدید، کم‌خونی، ورم (Hydrops fetalis) و در موارد نادر، مرگ داخل رحمی همراه است.
زمان مناسب برای انجام آزمایش کومبس
آزمایش غیرمستقیم کومبس معمولاً در اولین ویزیت دوران بارداری انجام می‌شود. اگر نتیجه منفی باشد، ممکن است در هفته‌های ۲۸ و ۳۶ بارداری مجدداً انجام شود. پس از زایمان، در صورت وجود علائمی مانند زردی یا کم‌خونی در نوزاد، آزمایش کومبس مستقیم برای بررسی آنتی‌بادی‌ها انجام می‌گیرد.
اقدامات پیشگیرانه در صورت خطر ناسازگاری Rh
-
تزریق ایمونوگلوبولین Rh (Rho(D) immune globulin): این تزریق معمولاً در هفته ۲۸ بارداری و پس از زایمان (در صورتی که نوزاد Rh مثبت باشد) انجام می‌شود.
-
پایش دقیق مادر و جنین: در مواردی که آنتی‌بادی‌ها در خون مادر شناسایی شده باشند، مانیتورینگ مداوم شامل آزمایش خون و سونوگرافی برای بررسی سلامت جنین الزامی است.
درمان بیماری همولیتیک نوزاد
در صورت ابتلای نوزاد به HDN، اقدامات درمانی مختلفی انجام می‌شود. فوتوتراپی معمولاً برای کاهش سطح بیلی‌روبین و درمان زردی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در موارد شدید، ممکن است تزریق خون برای جبران گلبول‌های قرمز تخریب‌شده و تزریق ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) برای کاهش واکنش ایمنی انجام شود.
پرسش‌های متداول
-
آیا همه زنان باردار باید آزمایش کومبس انجام دهند؟
بله، انجام این تست برای همه زنان توصیه می‌شود، به‌ویژه در اولین معاینه دوران بارداری. -
آیا تزریق RhoGAM برای همه ضروری است؟
فقط زنانی که Rh منفی هستند و ممکن است جنینی Rh مثبت داشته باشند به آن نیاز دارند. -
آیا بیماری همولیتیک نوزاد درمان‌پذیر است؟
بله. در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر، بیشتر نوزادان بهبودی کامل پیدا می‌کنند.
جمع‌بندی
آزمایش کومبس نقش بسیار مهمی در غربالگری و پیشگیری از بیماری‌های خونی در نوزادان دارد. مادرانی که Rh منفی هستند باید با دقت بیشتری وضعیت خود را پیگیری کنند تا از تولید آنتی‌بادی‌های مضر جلوگیری شود. پایش مستمر، اقدامات پیشگیرانه و مداخلات درمانی به‌موقع می‌توانند جان نوزاد را نجات دهند.
منابع:
Cleveland Clinic – Coombs Test: Purpose, Procedure & Results
MedlinePlus – Rh Incompatibility
No. 9
۰۴/۰۳