آلفا-فیتوپروتئین (AFP) پروتئینی است که در دوران جنینی توسط کبد و کیسه زرده جنین تولید می‌شود. پس از تولد، سطح این پروتئین به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد و در بزرگسالان سالم فقط به میزان اندکی در خون یافت می‌شود. آزمایش AFP کاربردهای مهمی در غربالگری ناهنجاری‌های جنینی در دوران بارداری و تشخیص و پایش برخی سرطان‌ها در بزرگسالان دارد.
کاربردهای اصلی آزمایش AFP
آزمایش AFP به‌طور کلی در دو گروه از بیماران انجام می‌شود:
-
در دوران بارداری: برای غربالگری ناهنجاری‌های مادرزادی مانند نقص‌های لوله عصبی (مثلاً اسپینا بیفیدا) و اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون.
-
در افراد غیر باردار: به‌عنوان نشانگر توموری جهت تشخیص یا پیگیری برخی سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان کبد، تخمدان و بیضه.
آزمایش AFP در دوران بارداری: غربالگری ناهنجاری‌های جنینی
سطح AFP در خون مادر می‌تواند اطلاعاتی درباره سلامت جنین ارائه دهد. این آزمایش معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری انجام می‌شود:
-
افزایش AFP: می‌تواند نشان‌دهنده نقص‌های لوله عصبی مانند آنانسفالی یا اسپینا بیفیدا باشد.
-
کاهش AFP: ممکن است با اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون یا سندرم ادواردز مرتبط باشد.
🔹 نتایج غیرطبیعی این آزمایش لزوماً به معنای وجود مشکل نیستند و باید با بررسی‌های تکمیلی مانند سونوگرافی دقیق یا آمنیوسنتز تفسیر شوند.
AFP به‌عنوان نشانگر سرطان: چه زمانی هشداردهنده است؟
در افراد غیر باردار، AFP می‌تواند به‌عنوان یک بیومارکر برای برخی سرطان‌ها استفاده شود:
-
سرطان کبد (هپاتوسلولار کارسینوما): افزایش واضح AFP ممکن است نشانه این نوع سرطان باشد.
-
تومورهای تخمدان و بیضه: برخی تومورهای سلول‌های زایا می‌توانند باعث بالا رفتن سطح AFP شوند.
-
بیماری‌های غیرسرطانی کبد: مانند هپاتیت مزمن یا سیروز نیز ممکن است باعث افزایش سطح AFP شوند.
محدوده نرمال AFP: چقدر طبیعی است؟
مقدار طبیعی AFP در خون بسته به شرایط متفاوت است:
-
در بزرگسالان غیر باردار: کمتر از ۴۰ نانوگرم در میلی‌لیتر.
-
در بارداری (هفته‌های ۱۵ تا ۲۰): معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵۰ نانوگرم در میلی‌لیتر.
🔸 مقادیر مرجع ممکن است بسته به روش آزمایشگاهی اندکی متفاوت باشند.
چه عواملی بر نتایج آزمایش AFP تأثیر می‌گذارند؟
برخی شرایط می‌توانند باعث تغییر در نتیجه این تست شوند، از جمله:
-
اشتباه در محاسبه سن بارداری
-
بارداری چندقلویی
-
وزن و شاخص توده بدنی مادر
-
نژاد و قومیت
-
برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی
چه زمانی پزشک آزمایش AFP را تجویز می‌کند؟
پزشک ممکن است این آزمایش را در موارد زیر توصیه کند:
-
انجام غربالگری دوران بارداری (معمولاً در چارچوب تست‌های سه‌گانه یا چهارگانه)
-
پایش افراد در معرض خطر بالای سرطان کبد (مانند مبتلایان به سیروز یا هپاتیت B و C)
-
بررسی اثربخشی درمان تومورها یا تشخیص بازگشت سرطان
سؤالات رایج درباره آزمایش AFP
آیا سطح بالای AFP همیشه نشانه سرطان است؟
خیر. سطح بالا می‌تواند به‌دلیل بیماری‌های خوش‌خیم کبد مانند هپاتیت یا سیروز نیز باشد.
آیا نتیجه نرمال به معنای نبود بیماری است؟
خیر. برخی سرطان‌ها ممکن است بدون افزایش AFP بروز کنند.
جمع‌بندی
آزمایش AFP یکی از ابزارهای مفید در غربالگری ناهنجاری‌های جنینی و شناسایی برخی سرطان‌هاست. با این حال، تفسیر نتایج آن باید همراه با سایر آزمایش‌ها و ارزیابی‌های بالینی انجام گیرد. تکیه بر یک عدد به‌تنهایی، نمی‌تواند تصویر کاملی از وضعیت سلامتی فرد ارائه دهد.
منابع:
Lab Tests Online – Alpha-Fetoprotein (Tumor Marker)
medlineplus– AFP Test Overview
No. 70
۰۴/۰۲