اینترلوکین-۱۰ (IL-10) یک سیتوکین ضدالتهابی مهم است که با تعدیل پاسخ ایمنی و پیشگیری از آسیب ناشی از التهاب، نقش کلیدی در تعادل سیستم ایمنی دارد. آزمایش IL-10 در سرم، به‌ویژه وقتی همراه با سایر سیتوکین‌ها بررسی شود، می‌تواند تصویری از وضعیت التهاب سیستمیک ارائه دهد. با این حال، در بیشتر بیماری‌های خودایمنی، این تست به‌صورت روتین برای تشخیص یا پایش مستقل استفاده نمی‌شود و تفسیر آن باید در کنار علائم، معاینه و آزمایش‌های استاندارد انجام شود.
IL-10 چیست و چه نقشی در خودایمنی دارد؟
-
ترمز التهاب: IL-10 سیگنال‌هایی ارسال می‌کند که شدت پاسخ ایمنی را کاهش داده و از آسیب بافت‌ها جلوگیری می‌کند.
-
پیچیدگی در خودایمنی: جهش‌ها یا تغییرات ژنتیکی در ژن IL10 یا گیرنده‌های آن می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی روده (IBD) به‌ویژه در انواع بسیار زودرس (Very-early-onset IBD) را افزایش دهند.
-
تعادل، نه یک عدد ثابت: بالا یا پایین بودن IL-10 به‌تنهایی تشخیصی نیست؛ حتی در طوفان‌های التهابی، سطح این سیتوکین ممکن است افزایش یابد تا التهاب را مهار کند.
چه زمانی تست IL-10 درخواست می‌شود؟
-
پروفایلینگ سیتوکینی در بیماران با التهاب سیستمیک شدید یا بیماری‌های خودایمنی فعال، برای به‌دست‌آوردن تصویر جامع از شبکه سیتوکین‌ها (همراه با IL-6، TNF-α و …).
-
ارزیابی‌های تخصصی یا پژوهشی در بیماری‌های نادر که محور IL-10 در آن‌ها نقش کلیدی دارد، مانند برخی زیرگروه‌های نادر IBD با شروع بسیار زودرس
روش انجام آزمایش IL-10
-
نمونه‌گیری: خون وریدی (سرم یا پلاسما)
-
روش سنجش: ایمونواسی (ELISA یا کمولومینسانس) در قالب پنل سیتوکین یا تک‌آزمایی
-
محدوده مرجع: بسته به روش و آزمایشگاه متفاوت است (مثلاً در برخی مراکز <۷ پیکوگرم/میلی‌لیتر در بزرگسالان گزارش می‌شود)
تفسیر نتایج؛ نکات کلیدی
-
IL-10 بالا: می‌تواند نشان‌دهنده پاسخ بدن برای مهار التهاب باشد (مثلاً در سندرم‌های التهابی شدید) و لزوماً به معنای بهبود یا وخامت نیست.
-
IL-10 پایین یا نقص عملکردی مسیر IL-10: ممکن است با التهاب مهارنشده و فرم‌های شدیدتر بیماری‌های خودایمنی همراه باشد (به‌خصوص در زیرگروه‌های نادر IBD).
-
مقایسه بین‌آزمایشگاهی دشوار است: اعداد باید بر اساس همان آزمایشگاه و روند بیمار تفسیر شوند
آیا اندازه‌گیری IL-10 مسیر درمان را تغییر می‌دهد؟
در مدیریت روتین بیماری‌های خودایمنی، تصمیم‌ها بر پایه علائم، معاینه، CRP، ESR، تست‌های اختصاصی بیماری و تصویربرداری گرفته می‌شوند. آزمایش IL-10 به‌تنهایی معمولاً منجر به تغییر دارو (مثل استروئید، DMARD یا بیولوژیک‌ها) نمی‌شود، اما می‌تواند درک بهتری از وضعیت التهاب سیستمیک در کنار سایر مارکرها ارائه دهد.
مزایا و محدودیت‌های آزمایش IL-10
مزایا:
-
ارائه تصویر از فعال‌سازی بازوی ضدالتهابی سیستم ایمنی.
-
کمک در پژوهش‌ها و ارزیابی‌های تخصصی شبکه التهاب.
محدودیت‌ها:
-
غیراختصاصی بودن (تغییر در شرایط عفونی و غیرعفونی شدید).
-
نبود نقش روتین در پایش روزمره بیماری‌های خودایمنی.
-
تفاوت روش‌ها و بازه‌های مرجع بین آزمایشگاه‌ها
نکات عملی برای بیماران
-
درخواست این تست معمولاً برای تکمیل تصویر التهاب انجام می‌شود، نه تعیین قطعی مسیر درمان.
-
نتیجه باید همراه با علائم و سایر آزمایش‌ها تفسیر شود
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا IL-10 شاخص قطعی تشخیص بیماری خودایمنی است؟
خیر، IL-10 ضدالتهابی و غیراختصاصی است و باید در کنار سایر داده‌ها بررسی شود.
۲. چرا در التهاب‌های شدید IL-10 بالا می‌رود؟
این افزایش بخشی از پاسخ جبرانی بدن برای کنترل التهاب است.
۳. آیا عدد مرجع ثابتی برای همه وجود دارد؟
خیر، مقادیر مرجع بسته به روش و آزمایشگاه متفاوت است.
۴. نقش ژن IL10 در خودایمنی چیست؟
برخی تغییرات ژنتیکی در این ژن یا گیرنده‌های آن می‌توانند باعث التهاب مهارنشده و فرم‌های شدید بیماری شوند
جمع‌بندی
آزمایش IL-10 می‌تواند به درک بهتر تعادل التهاب و ضدالتهاب در برخی شرایط کمک کند، اما در مدیریت روزمره بیماری‌های خودایمنی بیشتر نقش کمکی دارد. در اختلالات نادر محور IL-10—به‌ویژه انواع بسیار زودرس IBD—ارزیابی ژنتیک و تخصصی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
منابع :
Mayo Clinic Laboratories – Interleukin-10 (IL-10), Plasma
Cleveland Clinic – Cytokines and Their Role in Autoimmune and Inflammatory Diseases
No. 50
۰۴/۰۵