ProGRP یا Pro-Gastrin-Releasing Peptide یکی از مارکرهای توموری نوین و اختصاصی برای سرطان ریه سلول کوچک (Small Cell Lung Cancer – SCLC) است. آزمایش ProGRP در مقایسه با سایر نشانگرهای خونی، از جمله NSE، حساسیت و اختصاصیت بالاتری دارد و در تشخیص، پایش درمان، و پیش‌بینی عود یا متاستاز بیماری نقش مهمی ایفا می‌کند.
ProGRP چیست؟
ProGRP پیش‌ساز غیرفعال پپتیدی به نام GRP است که به‌طور طبیعی در سلول‌های نورواندوکرین ریه ساخته می‌شود. در شرایط نرمال، سطح آن در خون بسیار پایین است. اما در بیماری‌های نورواندوکرین، به‌ویژه سرطان ریه سلول کوچک، مقدار آن به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و می‌تواند به‌عنوان یک نشانگر قابل اعتماد در آزمایش خون شناسایی شود.
کاربردهای بالینی ProGRP
در بیماران مشکوک به سرطان ریه، به‌ویژه با توده‌های مرکزی و رشد سریع، اندازه‌گیری سطح ProGRP می‌تواند به تأیید تشخیص SCLC کمک کند. در ترکیب با یافته‌های تصویربرداری و نمونه‌برداری بافتی، این مارکر به تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر منجر می‌شود. همچنین در طول درمان، کاهش سطح ProGRP نشانه‌ی پاسخ مطلوب به درمان است، در حالی‌که افزایش مجدد آن می‌تواند نشانه‌ی عود یا مقاومت دارویی باشد.
مقایسه ProGRP با NSE در SCLC
| ویژگی | ProGRP | NSE |
|---|---|---|
| نوع مولکول | پپتید پیش‌ساز | آنزیم گلیکولیتیکی |
| منشأ بیوشیمیایی | سلول‌های نورواندوکرین ریه | نورون‌ها و نورواندوکرین |
| حساسیت برای SCLC | بالا (تا ۸۰–۹۰٪) | متوسط (۶۰–۸۰٪) |
| اختصاصیت برای SCLC | بالا | پایین‌تر (در تروما یا سکته هم بالا می‌رود) |
| تأثیر عملکرد کلیه بر نتیجه | قابل‌توجه (افزایش کاذب در نارسایی کلیه) | کمتر |
| بهترین کاربرد | افتراق SCLC از NSCLC، پایش درمان، تشخیص عود | پایش عمومی، همراه با ProGRP برای دقت بالاتر |
محدوده نرمال و تفسیر نتایج آزمایش ProGRP
| سطح ProGRP (pg/mL) | تفسیر بالینی احتمالی |
|---|---|
| < 50 | طبیعی |
| ۵۰–۲۰۰ | افزایش خفیف؛ نیاز به بررسی تصویربرداری و بالینی |
| > 200 | مظنون به SCLC فعال، خصوصاً با توده ریوی |
| > 1000 | احتمال بالا برای SCLC گسترده یا متاستاتیک |
توجه: برای اطمینان از صحت تفسیر، سطح کراتینین بیمار باید همزمان بررسی شود.
جزئیات فنی آزمایش ProGRP
-
نوع نمونه: سرم خون (۵ میلی‌لیتر)
-
نیاز به ناشتایی: ندارد
-
روش انجام: ECLIA یا ELISA
-
زمان گزارش: ۲۴ تا ۴۸ ساعت
محدودیت‌ها و ملاحظات بالینی
ProGRP با وجود دقت بالا، محدودیت‌هایی نیز دارد. مهم‌ترین آن، افزایش کاذب در بیماران دچار نارسایی مزمن کلیه است. همچنین این مارکر به‌تنهایی برای تشخیص قطعی سرطان کافی نیست و باید در کنار اطلاعات پاتولوژیک و تصویربرداری تفسیر شود. استفاده همزمان از ProGRP و NSE می‌تواند دقت تشخیص را افزایش دهد، به‌ویژه در موارد مشکوک یا مرزی.
❓ سوالات رایج
آیا بالا بودن ProGRP همیشه به معنای سرطان ریه است؟
خیر. افزایش ProGRP ممکن است در بیماری‌های دیگر مانند نارسایی کلیه هم دیده شود. پزشک باید با بررسی سایر عوامل نتیجه را تفسیر کند.
آیا این آزمایش جایگزین سی‌تی‌اسکن یا نمونه‌برداری است؟
خیر. این آزمایش یک ابزار کمکی است و همیشه باید در کنار روش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های پاتولوژیک استفاده شود.
آیا در همه انواع سرطان ریه کاربرد دارد؟
خیر. ProGRP بیشتر در سرطان سلول کوچک (SCLC) افزایش می‌یابد، نه در سرطان غیر سلول کوچک (NSCLC).
آیا می‌توان از این تست برای بررسی بازگشت بیماری استفاده کرد؟
بله. در بیماران تحت درمان یا پس از پایان درمان، افزایش دوباره سطح ProGRP ممکن است نشانه‌ی عود یا متاستاز باشد.
نتیجه‌گیری نهایی
ProGRP در حال حاضر یکی از دقیق‌ترین و اختصاصی‌ترین مارکرهای خونی برای تشخیص و پایش سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) به شمار می‌رود. این آزمایش با حساسیت بالا و توانایی افتراق بین SCLC و سایر تومورها، جایگاه مهمی در تصمیم‌گیری‌های بالینی پیدا کرده است.
کاربردهای بالینی آن تنها به تشخیص محدود نمی‌شود، بلکه در پایش اثربخشی درمان، تشخیص زودهنگام عود بیماری و پیش‌بینی متاستاز نیز نقش کلیدی دارد. در کنار سایر ابزارها مانند NSE، تصویربرداری و بیوپسی، می‌تواند دقت تشخیصی پزشک را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.
منابع:
ScienceDirect – ProGRP as a tumor marker for SCLC
Mayo Clinic Laboratories – ProGRP test
No. 115
۰۴/۰۲