آمیبیازیس عفونتی ناشی از Entamoeba histolytica است که می‌تواند محدود به روده باشد (علائمی مانند اسهال، درد شکم و دیسانتری) یا به خارج از روده گسترش یابد، مثل آبسه کبدی آمیبی. چند گونه دیگر مانند E. dispar از نظر ظاهری شبیه هستند اما معمولاً بیماری‌زا نیستند؛ بنابراین برای تشخیص دقیق باید از آزمون‌های اختصاصی استفاده کرد.
چه زمانی باید آزمایش داد؟
اسهال (گاهی خونی یا موکوسی)، دل‌پیچه یا تب، به‌ویژه پس از سفر به مناطق اندمیک.
علائم طول‌کشیده با احتمال وجود انگل روده‌ای.
شواهد درگیری خارج‌روده‌ای (تب، درد ربع فوقانی راست شکم، بزرگ‌شدن کبد) که احتمال آبسه کبدی را مطرح می‌کند.
توجه: پزشک ممکن است چند نمونه مدفوع در روزهای متوالی درخواست کند تا حساسیت تشخیص بالا رود.
آزمایش‌های مدفوع (اولویت در بیماری روده‌ای)
۱. میکروسکوپی (O&P)
بررسی انگل و کیست‌ها زیر میکروسکوپ.
محدودیت: E. histolytica و E. dispar شکل یکسان دارند و تنها با مشاهده گلبول‌قرمز بلعیده‌شده توسط تروفوزوئیت می‌توان بیماری‌زا بودن را تأیید کرد.
۲. آنتی‌ژن اختصاصی E. histolytica (EIA/NAAT-Ag)
کیت‌های ایمونواسی، آنتی‌ژن‌های اختصاصی E. histolytica را شناسایی کرده و از E. dispar افتراق می‌دهند.
نکته نمونه‌گیری: بسیاری از کیت‌ها به نمونه تازه نیاز دارند؛ برخی با نمونه نگهداری‌شده نیز سازگارند.
۳. آزمون‌های مولکولی (PCR) روی مدفوع
حساس و اختصاصی، قادر به افتراق E. histolytica از گونه‌های مشابه مانند E. dispar و E. moshkovskii.
نمونه باید بدون نگهدارنده و سرد نگه‌داری شود.
جمع‌بندی مدفوع: آنتی‌ژن اختصاصی یا PCR نسبت به میکروسکوپی ساده دقیق‌تر هستند، به‌ویژه برای افتراق گونه بیماری‌زا.
سرولوژی (آزمایش خون)
کاربرد اصلی: تشخیص موارد خارج‌روده‌ای، به‌ویژه آبسه کبدی که ممکن است انگل در مدفوع دیده نشود.
تفسیر: مثبت‌شدن آنتی‌بادی‌ها می‌تواند نشانه عفونت فعلی یا قدیمی باشد؛ برای آمیبیازیس روده‌ای، تشخیص مستقیم از مدفوع ترجیح دارد.
نکات عملی برای افزایش دقت تشخیص
ارسال چند نمونه مدفوع در روزهای جداگانه.
هماهنگی با آزمایشگاه درباره نوع نگهدارنده و شرایط حمل نمونه.
در صورت شک به آبسه کبدی، سرولوژی همراه با تصویربرداری انجام شود.
الگوی پیشنهادی درخواست آزمایش
شک به آمیبیازیس روده‌ای: اولویت با آنتی‌ژن اختصاصی یا PCR؛ در صورت عدم دسترسی، میکروسکوپی با چند نمونه.
شک به درگیری خارج‌روده‌ای (آبسه کبدی): سرولوژی همراه با ارزیابی تصویربرداری و در صورت نیاز آسپیره ضایعه.
پرسش‌های متداول
۱. چرا فقط میکروسکوپی کافی نیست؟
E. histolytica و E. dispar زیر میکروسکوپ یکسان‌اند؛ برای افتراق باید از آنتی‌ژن اختصاصی یا PCR استفاده کرد.
۲. چند نمونه مدفوع لازم است؟
برای افزایش حساسیت، چند نمونه در روزهای مختلف توصیه می‌شود.
۳. سرولوژی مثبت یعنی حتماً عفونت فعال دارم؟
خیر، می‌تواند عفونت قدیمی یا فعلی را نشان دهد.
۴. اگر آزمایش مدفوع منفی شد ولی شک بالاست چه کنیم؟
نمونه‌گیری تکراری یا استفاده از آنتی‌ژن/PCR و در صورت شک به آبسه کبدی، سرولوژی و تصویربرداری انجام می‌شود.
جمع‌بندی
در آمیبیازیس روده‌ای: آنتی‌ژن اختصاصی یا PCR بهترین راه افتراق E. histolytica از گونه‌های مشابه است.
در آمیبیازیس خارج‌روده‌ای (مثل آبسه کبدی): سرولوژی ارزش بالایی دارد، اما برای تشخیص حاد روده‌ای، مدفوع ترجیح دارد.
منابع :
Center for Disease Control and Prevention (CDC) – DPDx Practices
No.91
۰۴/۰۵