آکرومگالی نوعی بیماری نادر اما مهم است که به دلیل ترشح بیش‌از‌حد هورمون رشد (GH) در بدن ایجاد می‌شود. برخلاف باور عمومی، این بیماری هیچ ارتباطی با دیابت ندارد و نام آن از کلمات یونانی به‌معنای «اندام‌های بزرگ» گرفته شده است. افزایش GH در بیشتر موارد (حدود ۹۵٪) به‌دلیل تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز رخ می‌دهد. این تومور موجب افزایش سطح فاکتور رشد شبه‌انسولینی (IGF-1) نیز می‌شود که منجر به رشد غیرطبیعی اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن می‌گردد.
آکرومگالی یک بیماری پیشرونده است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند باعث بروز عوارض جدی در قلب، مفاصل و سیستم متابولیک بدن شود.
مهم‌ترین علائم آکرومگالی
علائم این بیماری معمولاً به آرامی ظاهر می‌شوند و ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد تا تشخیص داده شوند. برخی از شایع‌ترین نشانه‌های بیرونی عبارت‌اند از:
- بزرگ شدن دست‌ها و پاها (افزایش سایز کفش، خارج نشدن انگشتر از دست)
- ضخیم شدن لب‌ها و زبان
- بزرگ شدن بینی و برجستگی پیشانی
- تغییر شکل فک و سختی در جویدن
- بم شدن صدا
- ایجاد زوائد پوستی کوچک (skin tag)
از سوی دیگر، ممکن است بیمار دچار علائم داخلی مثل بزرگ شدن قلب، کبد، تیروئید، درد مفاصل، سندرم تونل کارپال و حتی دیابت نوع ۲ شود. در صورتی که تومور هیپوفیز به اعصاب بینایی فشار وارد کند، سردردهای مزمن و اختلالات بینایی نیز به وجود می‌آید.
چگونه آکرومگالی تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص دقیق آکرومگالی، پزشکان از چند روش مکمل استفاده می‌کنند:
۱. آزمایش IGF-1:
اندازه‌گیری سطح IGF-1 در خون دقیق‌ترین روش اولیه برای شناسایی بیماری است. سطح بالای این هورمون تقریباً همیشه نشان‌دهنده فعالیت بیش‌از‌حد GH است.
۲. تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT):
اگر نتیجه IGF-1 مشکوک باشد، آزمایش تحمل گلوکز انجام می‌شود. در حالت طبیعی، نوشیدن گلوکز باعث کاهش GH می‌شود. اما در بیماران مبتلا به آکرومگالی، GH کاهش نمی‌یابد.
۳. تصویربرداری MRI از هیپوفیز:
در صورتی که سطح IGF-1 بالا باشد، MRI برای بررسی وجود تومور در غده هیپوفیز انجام می‌شود.
درمان آکرومگالی چگونه انجام می‌شود؟
اصلی‌ترین روش درمان آکرومگالی جراحی برداشتن تومور هیپوفیز است که معمولاً از راه بینی انجام می‌شود. اگر تومور کوچک باشد، جراح می‌تواند آن را به‌طور کامل بردارد و در نتیجه سطح GH و IGF-1 به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
در مواردی که تومور بزرگ‌تر یا غیرقابل جراحی باشد، یا اگر بعد از عمل همچنان مقداری از تومور باقی بماند، از درمان‌های مکمل زیر استفاده می‌شود:
- پرتودرمانی هدفمند
- داروهای مهارکننده GH مانند اکترئوتاید
- داروهای مسدودکننده اثر GH مثل پگوویسومانت
این داروها به‌صورت تزریقی تجویز می‌شوند و اثرگذاری آن‌ها تدریجی است.
نکته مهم این است که در برخی موارد، ممکن است غده هیپوفیز علاوه بر GH، سایر هورمون‌ها مانند تیروتروپین (TSH) یا آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) را نیز کمتر ترشح کند. در این حالت بیمار نیاز به جایگزینی هورمونی با داروهایی مانند تیروکسین یا کورتیزول دارد.
چرا پیگیری بلندمدت در آکرومگالی ضروری است؟
حتی پس از درمان موفق، بیماران مبتلا به آکرومگالی باید به‌طور منظم تحت نظر پزشک متخصص غدد قرار بگیرند تا:
- سطح GH و IGF-1 کنترل شود
- علائم عود احتمالی بیماری سریع تشخیص داده شود
- از بروز عوارض جانبی داروها و پرتودرمانی پیشگیری شود
- وضعیت قلب، قند خون، و سلامت استخوان‌ها پایش شود
نتیجه‌گیری
آکرومگالی بیماری‌ای است که با رشد غیرطبیعی اندام‌ها و بافت‌ها همراه است و در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. آگاهی از علائم این بیماری، توجه به تغییرات تدریجی ظاهری، و انجام آزمایش‌های تخصصی مانند IGF-1، کلید تشخیص زودهنگام است. درمان سریع می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.
آیا فکر می‌کنید دچار تغییرات ظاهری مشکوک یا علائمی مشابه هستید؟
حتماً با یک پزشک غدد مشورت کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
منبع: