در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری در تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر رخ داده است. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها، توسعه‌ی آزمایش‌های خونی برای شناسایی علائم زیستی (بیومارکرهای) آلزایمر است. اگرچه در گذشته تشخیص آلزایمر بیشتر بر اساس علائم بالینی و تصویربرداری مغزی انجام می‌شد، امروزه آزمایش خون نیز می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره احتمال وجود یا پیشرفت بیماری ارائه دهد.
آیا آزمایش خون می‌تواند آلزایمر را قطعی تشخیص دهد؟
خیر. در حال حاضر، آزمایش‌های خونی برای آلزایمر هنوز در مراحل توسعه و ارزیابی هستند و به‌صورت گسترده یا به‌عنوان ابزار تشخیص قطعی به کار نمی‌روند. با این حال، این تست‌ها در برخی مراکز تخصصی یا مطالعات تحقیقاتی پیشرفته مورد استفاده قرار گرفته‌اند و امید می‌رود در آینده به بخشی از غربالگری‌های روتین تبدیل شوند.
چه بیومارکرهایی در آزمایش خون آلزایمر اندازه‌گیری می‌شوند؟
آزمایش‌های خون جدید سطح چند پروتئین خاص را می‌سنجند که با آسیب مغزی مرتبط هستند:
۱. فسفوتائو (p-Tau 181 یا p-Tau 217)
-
یکی از دقیق‌ترین نشانگرهای فعلی برای تشخیص آلزایمر
-
افزایش آن نشانه تجمع غیرطبیعی پروتئین تائو در مغز
۲. بتا آمیلوئید (Aβ۴۲/Aβ۴۰)
-
نسبت این دو پروتئین به هم می‌تواند رسوب آمیلوئید در مغز را نشان دهد
-
یکی از مشخصه‌های پاتولوژیک بیماری آلزایمر
۳. نوروفیلامنت سبک (NfL)
-
نشانه‌ای از آسیب سلول‌های عصبی
-
ممکن است در سایر بیماری‌های نورودژنراتیو نیز افزایش یابد
۴. پروتئین GFAP
-
نشان‌دهنده التهاب و فعال شدن سلول‌های گلیال مغز
-
در مراحل اولیه بیماری افزایش می‌یابد
چه افرادی کاندید انجام این آزمایش‌ها هستند؟
-
افرادی با اختلال حافظه یا علائم شناختی مشکوک به زوال عقل
-
افراد با سابقه خانوادگی آلزایمر
-
شرکت‌کنندگان در مطالعات تحقیقاتی یا کارآزمایی‌های بالینی
مزایای بالقوه آزمایش خون در تشخیص آلزایمر
-
غیرتهاجمی، ارزان‌تر و راحت‌تر از تصویربرداری مغزی یا نمونه‌گیری مایع نخاعی
-
امکان تشخیص زودهنگام حتی قبل از بروز علائم آشکار
-
قابلیت پایش پیشرفت بیماری یا بررسی اثربخشی درمان
محدودیت‌های فعلی
-
هنوز به‌طور روتین در دسترس عمومی نیست
-
نیاز به تفسیر توسط متخصص همراه با ارزیابی بالینی
-
برخی بیومارکرها ممکن است در بیماری‌های دیگر مغزی نیز تغییر یابند
پرسش‌های پرتکرار
آیا با یک آزمایش خون می‌توان آلزایمر را تشخیص داد؟
خیر. آزمایش خون تنها بخشی از فرآیند تشخیص است و باید با سایر روش‌ها مانند تست‌های شناختی و تصویربرداری مغز ترکیب شود.
آیا این آزمایش‌ها در ایران در دسترس هستند؟
در حال حاضر بیشتر این تست‌ها در فاز پژوهشی هستند و هنوز به‌صورت گسترده در آزمایشگاه‌های عمومی انجام نمی‌شوند.
آیا آزمایش ژنتیکی برای آلزایمر وجود دارد؟
بله. بررسی ژن APOE-e4 می‌تواند نشان دهد که آیا فرد در معرض خطر بالاتر ابتلا به آلزایمر قرار دارد، ولی این آزمایش تنها ریسک ابتلا را مشخص می‌کند، نه تشخیص قطعی
جمع‌بندی
آزمایش خون برای تشخیص آلزایمر یک فناوری نوظهور و امیدوارکننده است که در آینده نزدیک می‌تواند بخشی از ابزارهای غربالگری اولیه برای افراد پرخطر شود. گرچه هنوز جایگزین کامل روش‌هایی مانند MRI، PET scan یا ارزیابی‌های شناختی نیست، اما به‌عنوان یک ابزار کمکی و قابل توسعه در مسیر تشخیص زودهنگام بسیار ارزشمند است. تشخیص دقیق همچنان نیازمند ارزیابی بالینی کامل است.
منابع
Mayo Clinic – Alzheimer’s blood tests
Alzheimer’s Association – Biomarkers and Diagnosis
No. 7
۰۴/۰۵
