آزمایش مولکولی PCR/NAAT دقیق‌ترین روش برای تشخیص عفونت فعال کووید-۱۹ است، اما مانند هر تست پزشکی، بی‌خطا نیست. نتیجهٔ منفی همیشه به معنای نبود عفونت نیست و نتیجهٔ مثبت هم لزوماً به معنای «سرایت‌پذیری» در همان لحظه نیست. در این مطلب، دلایل اصلی خطاها (منفی کاذب و مثبت کاذب)، زمان مناسب برای تکرار تست و اقدامات لازم را مرور می‌کنیم.
PCR چگونه کار می‌کند و چرا دقیق‌تر است؟
روش PCR قطعات کوچک RNA ویروس را چندین‌بار تکثیر می‌کند تا قابل شناسایی شود؛ به همین دلیل حساسیت و ویژگی بالایی دارد. در مقایسه با تست‌های سریع آنتی‌ژنی، احتمال خطا کمتر است. با این حال، دقت نهایی به زمان نمونه‌گیری، کیفیت نمونه و طراحی تست بستگی دارد.
آیا PCR دچار خطا میشود ؟
بله، اما خطاها معمولاً الگوهای مشخصی دارند:
-
منفی کاذب: عفونت وجود دارد ولی تست منفی میشود. علت شایع: نمونه‌گیری خیلی زود یا خیلی دیر، نمونهٔ نامناسب یا بار ویروسی پایین.
-
مثبت کاذب/غیربالینی: فرد ممکن است دیگر مسری نباشد اما RNA باقی‌ماندهٔ ویروس تا ۹۰ روز شناسایی شود. همچنین آلودگی آزمایشگاهی یا جهش‌های ویروس می‌تواند خطا ایجاد کند.
دلایل شایع «منفی کاذب» در PCR
-
زمان نامناسب (پنجرهٔ تشخیصی): در روزهای اولیهٔ تماس، حتی PCR هم ممکن است منفی باشد.
-
کیفیت نمونه: نمونه‌گیری از محل یا به روش نادرست (مثلاً سواب سطحی) شانس خطا را زیاد می‌کند.
-
بار ویروسی پایین یا بی‌علامتی: مقدار ویروس ممکن است زیر حد تشخیص باشد.
-
تغییرات ژنتیکی ویروس: جهش‌ها می‌توانند حساسیت برخی کیت‌ها را کاهش دهند؛ به همین دلیل از چند هدف ژنی استفاده میشود.
دلایل شایع «مثبت کاذب» یا مثبت غیربالینی
-
بقای RNA بعد از بهبودی: PCR می‌تواند ماه‌ها بعد از عفونت اولیه مثبت بماند، در حالی که فرد دیگر ناقل فعال نیست.
-
آلودگی آزمایشگاهی/خطای فنی: نادر است اما امکان‌پذیر.
-
برداشت نادرست از Ct: عدد Ct برای قضاوت درباره شدت یا میزان سرایت فردی قابل اعتماد نیست.
چه زمانی باید تست PCR را تکرار کرد؟
-
علائم دارید ولی نتیجه منفی است: منفی بودن قطعی نیست؛ ممکن است نیاز به تکرار یا تست جایگزین (مثلاً آنتی‌ژن تکراری یا PCR مجدد) باشد.
-
۳۱ تا ۹۰ روز بعد از تست مثبت قبلی: اگر دوباره علائم دارید، CDC پیشنهاد می‌کند از تست آنتی‌ژن استفاده شود، چون NAAT ممکن است همچنان RNA غیرزنده را نشان دهد.
تفاوت PCR با تست آنتی‌ژنی
-
PCR/NAAT: حساس‌تر و اختصاصی‌تر؛ مناسب برای تأیید عفونت، اما جواب ممکن است چند ساعت تا چند روز طول بکشد.
-
آنتی‌ژن: سریع‌تر و کاربردی در شرایط فوری؛ حساسیت کمتر دارد و در افراد بی‌علامت احتمال منفی کاذب بالاتر است. در صورت شک، باید تکرار یا با PCR تأیید شود.
چک‌لیست کاهش خطا در PCR
-
زمان نمونه‌گیری را درست انتخاب کنید (نه خیلی زود پس از تماس پرخطر).
-
نمونه‌گیری توسط فرد آموزش‌دیده انجام شود.
-
در ۹۰ روز اول بعد از مثبت شدن، برای علائم جدید بهتر است از تست آنتی‌ژن استفاده کنید، نه PCR
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) چرا تستم منفی شد ولی علائم دارم؟
زمان نامناسب نمونه‌گیری، خطای جمع‌آوری یا بار ویروسی پایین می‌تواند منفی کاذب بدهد. در صورت شک، تست باید تکرار شود.
۲) اگر PCR مثبت شد، حتماً مسری‌ام؟
نه لزوماً. PCR می‌تواند RNA ویروس غیرزنده را هم شناسایی کند. سرایت‌پذیری بر اساس علائم و بازهٔ زمانی تعیین میشود.
۳) عدد Ct یعنی شدت بیماری من زیاد یا کم است؟
خیر. Ct فقط نشان‌دهندهٔ چرخهٔ آزمایشگاهی است و برای پیش‌بینی شدت یا سرایت فردی معتبر نیست.
۴) آیا انواع جدید ویروس بر دقت PCR اثر دارند؟
در موارد نادر، جهش‌ها می‌توانند حساسیت بعضی تست‌ها را کم کنند، اما استفاده از چند ژن هدف و پایش مداوم FDA این مشکل را کاهش می‌دهد.
۵) کی بهتر است تست آنتی‌ژن بدهم؟
اگر در ۳۱ تا ۹۰ روز بعد از یک تست مثبت دوباره علامت‌دار شدید، CDC آنتی‌ژن را پیشنهاد می‌کند.
جمع‌بندی
-
PCR دقیق‌ترین روش تشخیص کروناست، اما خطاهای منفی و مثبت کاذب دارد.
-
نتیجهٔ منفی بیماری را قطعی رد نمی‌کند؛ در صورت علائم باید تست تکرار شود.
-
PCR می‌تواند تا ۹۰ روز بعد از بهبودی مثبت بماند؛ در این مدت برای علائم جدید، تست آنتی‌ژن مناسب‌تر است.
-
تفسیر نتیجه باید همیشه در کنار علائم و نظر پزشک باشد.
منابع :
Mayo Clinic – COVID-19 testing
No. 50
۰۴/۰۶