رابطه بین قلب و کلیه از پیچیدهترین و در عین حال حیاتیترین ارتباطهای در بدن انسان است. این دو اندام، همزمان و هماهنگ با یکدیگر عمل میکنند؛ قلب با پمپاژ خون، اکسیژن و مواد مغذی را به کلیهها میرساند و کلیهها با تصفیه خون، فشار و ترکیب شیمیایی مایعات بدن را تنظیم میکنند. اما وقتی قلب بهدلیل نارسایی یا گردش خون ناقص ضعیف عمل کند، کلیه اولین عضوی است که دچار آسیب خاموش میشود. به همین دلیل، انجام منظم آزمایشهای کلیه در بیماران قلبی از نظر پزشکی ضروری است.
چگونه نارسایی قلبی روی کلیهها تأثیر میگذارد؟
در نارسایی قلبی، میزان پمپاژ خون به اندامها کاهش مییابد. کلیه که برای عملکرد طبیعی به جریان خون کافی نیاز دارد، در اثر این کاهش، اکسیژن و مواد مغذی کمی دریافت میکند. در نتیجه، فشار در عروق کلیوی افت کرده و فیلتراسیون خون (GFR) کاهش مییابد.
بر اساس مطالعات انجامشده ، این پدیده بهنام سندروم قلب-کلیه (Cardiorenal Syndrome) شناخته میشود؛ یعنی اختلال یکی از این دو عضو منجر به آسیب عملکردی دیگری میشود.
مکانیسمهای اصلی آسیب کلیه در نارسایی قلبی:
– کاهش جریان خون کلیوی: باعث کماکسیژنی موضعی و اختلال در تصفیه سموم میشود.
– تجمع مایع و فشار وریدی بالا: بهعلت احتباس مایعات ناشی از ضعف پمپاژ قلب.
– فعال شدن سیستم RAAS: در پاسخ به کاهش جریان خون، کلیه هورمونهایی را ترشح میکند که فشار خون را بالا میبرند و این خود آسیب را تشدید میکند.
– تجمع سموم اورمیک و کاهش دفع سدیم و پتاسیم: که موجب بیتعادلی داخلی و خستگی شدید میگردد.
چرا پزشک برای بیماران قلبی آزمایش کلیه تجویز میکند؟
پزشک با بررسی همزمان عملکرد قلب و کلیه میتواند از چرخۀ خطرناک نارسایی دوطرفه جلوگیری کند. حتی در صورت بهبود نسبی قلب، کلیه ممکن است در سکوت دچار آسیب شود. از اینرو، پایش مداوم شاخصهای کلیوی در بیماران قلبی حیاتی است.
اهداف انجام آزمایشهای کلیه در بیماران قلبی:
– ارزیابی میزان تصفیه خون (GFR) و توان کلیه در دفع مواد زاید.
– بررسی سطح کراتینین و اوره برای شناسایی نارسایی زودرس کلیه.
– اطمینان از ایمنی داروهای قلبی که ممکن است بر کلیهها تأثیر منفی بگذارند (مانند مدرها و ACE inhibitors).
– کنترل تعادل الکترولیتهای حیاتی مانند سدیم، پتاسیم و منیزیم که برای عملکرد قلب مهماند.
– تشخیص نفروپاتی دارویی یا ایسکمیک ناشی از کاهش پرفیوژن خون.
آزمایشهای اصلی مورد نیاز برای بیماران قلبی
پزشکان معمولاً مجموعهای از آزمایشهای خون و ادرار را برای بررسی وضعیت کلیه در بیماران قلبی توصیه میکنند، از جمله:
۱. کراتینین خون (Serum Creatinine)
افزایش کراتینین نشانه مستقیم کاهش عملکرد فیلتر کلیههاست و باید جدی گرفته شود.
۲. نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
برآورد سطح تصفیه کلیه بر اساس سن، جنس و کراتینین. عدد پایینتر از ۶۰ ml/min نشاندهنده اختلال عملکرد کلیه است.
۳. نیتروژن اوره خون (BUN)
بالا بودن آن معمولاً به معنی کاهش جریان خون کلیوی یا تجمع مواد زاید در بدن است.
۴. آزمایش کامل الکترولیتها
بهویژه سطح پتاسیم، چون افزایش یا کاهش آن در بیماران قلبی میتواند آریتمی خطرناک ایجاد کند.
۵. آزمایش ادرار (Urinalysis)
برای تشخیص وجود پروتئین یا خون که در اثر اختلال عملکرد فیلتر کلیه بروز میکند.
داروهای قلبی و تأثیر آنها بر سلامت کلیه
برخی از درمانهای رایج قلبی ممکن است بهطور غیرمستقیم عملکرد کلیهها را تغییر دهند
– دیورتیکها (ادرارآورها): با افزایش دفع آب و نمک، در برخی بیماران باعث کاهش جریان خون کلیوی میشوند.
– ACE Inhibitors و ARBs: اگرچه در بلندمدت محافظتیاند، در مراحل اولیه ممکن است کراتینین را کمی افزایش دهند.
– بتابلاکرها و داروهای ضد آریتمی: باید با بررسی دقیق عملکرد کلیه تجویز شوند.
به همین دلیل، متخصص قلب معمولاً در هر مراجعه، وضعیت کلیه را نیز پایش میکند.
علائم بالینی آسیب کلیوی در بیماران قلبی
گاهی بیماران قلبی علائم کلیوی را با خود بیماری اشتباه میگیرند، زیرا هر دو میتوانند خستگی، ورم و بینفسی ایجاد کنند.
علائم هشداردهنده:
– تورم مچ پا و پاها (ادم تحتانی)
– کاهش حجم ادرار یا تغییر رنگ آن
– خستگی مداوم و خوابآلودگی روزانه
– افزایش ناگهانی وزن ناشی از احتباس مایع
– تنگی نفس بدون علت جدید قلبی
– تهوع یا بوی اورمیک در تنفس
اگر این علائم با بیماری قلبی همراه باشند، احتمال مشارکت نارسایی کلیه زیاد است.
اهمیت پایش منظم؛ هر چند وقت باید آزمایش کلیه انجام شود؟
برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، فشار خون بالا یا سابقه سکته قلبی، انجام آزمایشهای کلیه باید طبق الگوی زیر انجام شود:
- در صورت مصرف داروهای دیورتیک یا ACE Inhibitor: هر ۳ ماه یکبار
- در شرایط پایدار قلبی: هر ۶ ماه یکبار
- در حضور علائم تورم یا خستگی غیرمعمول: فوراً و خارج از برنامه دورهای
این فاصلهها بر اساس توصیههای Mayo Clinic و CDC جهت پیشگیری از سندروم قلب-کلیه طراحی شدهاند.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱– آیا نارسایی قلبی میتواند علت اصلی نارسایی کلیه باشد؟
بله، کاهش قدرت پمپاژ قلب باعث افت جریان خون در کلیه و بروز آسیبهای مزمن به نفرونها میشود.
۲– آیا درمان قلبی باعث بهبود عملکرد کلیه هم میشود؟
معمولاً بله؛ با بهبود جریان خون و کاهش احتباس مایع، کارکرد کلیه نیز بهتر میشود، اما نیازمند پایش مداوم آزمایشهاست.
۳– آیا بیماران قلبی باید مصرف آب خود را محدود کنند؟
در موارد نارسایی شدید قلبی یا کلیوی، پزشک ممکن است محدودیت مایع توصیه کند؛ این موضوع باید بر اساس راهنمای متخصص تعیین شود.
جمعبندی
کلیهها و قلب دو عضو عمیقاً وابسته بههماند؛ اختلال در عملکرد یکی میتواند دیگری را تحت تأثیر قرار دهد. در بیماران قلبی، جریان خون کاهش یافته ممکن است باعث اختلال در تصفیه، احتباس مایع و افزایش اوره و کراتینین شود. انجام منظم آزمایشهای کلیه، بهخصوص کراتینین، GFR و الکترولیتها، به پزشک کمک میکند از بروز نارسایی کامل کلیه جلوگیری کند. مراقبت همزمان از قلب و کلیه کلید حفظ سلامت طولانیمدت است.
منابع :
۱. LabTestsOnline – Creatinine, GFR and Cardiac Disease Assessment
۲. CDC – Heart and Kidney Health Monitoring Guidelines
No.68
۰۴/۰۷
