عملکرد هماهنگ غدد درون‌ریز و سیستم ایمنی، نقش کلیدی در حفظ سلامت بدن دارد. گاهی اختلال در یکی از این بخش‌ها، به بروز واکنش‌های زنجیره‌ای در ارگان‌های دیگر منجر می‌شود. یکی از جالب‌ترین و چالش‌برانگیزترین ارتباطات بالینی، هم‌پوشانی بیماری‌های خودایمنی تیروئید با اختلالات خودایمنی کبدی (مانند PBC، AIH و PSC) است. درک تست‌های خودایمنی کبدی، به پزشکان در تشخیص دقیق و تنظیم درمان مناسب کمک می‌کند.
ماهیت ارتباط بین غده تیروئید و کبد
کبد و تیروئید در تنظیم متابولیسم، سم‌زدایی و هورمون‌سازی نقش مکمل دارند. هر دو اندام تحت تأثیر سیستم ایمنی قرار می‌گیرند و در بیماری‌های خودایمنی ممکن است به‌صورت هم‌زمان آسیب ببینند.
به بیان دیگر، وجود بیماری تیروئیدی، به‌ویژه نوع خودایمنی، می‌تواند باعث فعال شدن سایر مسیرهای ایمنی و بروز آنتی‌بادی‌های کبدی غیرمنتظره گردد.
بیماری‌های تیروئید مرتبط با تست‌های خودایمنی کبدی
تیروئیدیت هاشیموتو
– شایع‌ترین نوع بیماری خودایمنی تیروئید.
– در بیماران مبتلا، احتمال مثبت شدن تست‌های آنتی‌بادی کبدی (به‌ویژه AMA و ANA) بالاتر است.
– برخی مطالعات نشان داده‌اند که تا ۲۰٪ از بیماران هاشیموتو، سطوح خفیفاً غیرطبیعی آنزیم‌های کبدی دارند.
– در صورت مثبت بودن AMA، باید احتمال کلانژیت صفراوی اولیه (PBC) بررسی شود.
بیماری گریوز
– با تولید بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) مشخص می‌شود.
– در این بیماران، افزایش ALT و AST ممکن است ناشی از التهاب ایمنی یا سمیت دارویی (مثلاً متی‌مازول یا پروپیل‌تیواوراسیل) باشد.
– برخی بیماران گریوز، تست ANA یا آنتی‌بادی‌های ضد‌اسموت‌ماسل (ASMA) مثبت دارند که می‌تواند نشانگر هپاتیت خودایمنی نوع ۱ باشد.
آنتی‌بادی‌های قابل مشاهده در ارتباط تیروئید و کبد
– AMA (ضد میتوکندری): در PBC مثبت است، ولی در بیماران تیروئیدی نیز ممکن است به‌صورت خفیف مشاهده شود.
– ANA (ضد هسته‌ای): قابل مشاهده در AIH و برخی موارد هاشیموتو.
– ASMA: بیشتر در هپاتیت خودایمنی نوع ۱ همراه با تیروئیدیت مزمن دیده می‌شود.
– LKM-1: در نوع ۲ AIH شایع است، گاه در بیماران تیروئیدی کودکان مشاهده شده است.
مکانیسم احتمالی در هم‌پوشانی بیماری‌ها
– واکنش متقاطع آنتی‌ژن‌ها (Cross-reactivity): آنتی‌بادی‌هایی که علیه سلول‌های تیروئید تولید می‌شوند، ممکن است به پروتئین‌های کبدی نیز متصل شوند.
– فعال‌سازی عمومی ایمنی: در بیماری‌های خودایمنی، مسیرهای ایمنی عمومی (مانند TLR و IL-17) فعال می‌شوند که پاسخ علیه اندام‌های متعدد را تسهیل می‌کند.
– ژنتیک مشترک: وجود آلل‌های خاص HLA (مثل HLA-DR3 و DR4) با هر دو گروه بیماری ارتباط دارد.
– تأثیر هورمون‌های تیروئید بر کبد: تغییرات شدید در سطح T3 و T4 می‌تواند عملکرد آنزیمی کبد را تغییر دهد و ایجاد التهاب کند.
درمان و پیگیری بیماران مبتلا به هر دو بیماری
درمان باید با رویکرد چندرشته‌ای (Endocrine + Hepatology) انجام شود:
– کنترل دقیق عملکرد تیروئید با لووتیروکسین یا داروهای ضد‌تیروئید.
– پایش دوره‌ای آنزیم‌های کبدی (ALT, ALP, GGT) حداقل هر شش ماه.
– در موارد مثبت بودن آنتی‌بادی‌های کبدی، انجام بیوپسی کبد یا MRCP برای تشخیص قطعی لازم است.
– اجتناب از مصرف داروهای بالقوه سمی برای کبد (متی‌مازول، استاتین‌ها، مکمل‌های گیاهی ناشناخته).
نکات بالینی مهم برای پزشکان و بیماران
– وجود هرگونه افزایش مداوم آنزیم‌های کبدی در بیمار مبتلا به اختلال تیروئید باید جدی گرفته شود.
– در تیروئیدیت هاشیموتو، بررسی AMA و ANA برای رد PBC و AIH توصیه می‌شود.
– ارتباط این بیماری‌ها با خستگی مزمن، خارش پوست و خشکی چشم می‌تواند نشانه‌ای از تداخل صفراوی باشد.
– در بیماران گریوز تحت درمان، تست‌های کبدی باید پیش از شروع و در طول درمان پایش شوند.
FAQ (سؤالات متداول)
۱. آیا اختلال تیروئید می‌تواند خودش باعث آسیب کبدی شود؟
به‌طور مستقیم خیر، اما نوسان شدید هورمون‌های تیروئید می‌تواند استرس متابولیک روی کبد وارد کند. آسیب واقعی معمولاً ناشی از پاسخ خودایمنی یا داروی ضد‌تیروئید است.
۲. آیا تست‌های خودایمنی کبدی در بیماران تیروئیدی همیشه به معنی بیماری کبدی هستند؟
خیر. برخی از این تست‌ها ممکن است خفیفاً مثبت باشند بدون نشانه بالینی. ارزیابی دقیق بالینی و تصویربرداری برای تفسیر نتایج ضروری است.
۳. آیا درمان کبد خودایمنی می‌تواند بر تیروئید اثر بگذارد؟
درمان‌های ایمونوساپرسیو مانند کورتیکواستروئیدها یا آزاتیوپرین گاهی عملکرد تیروئید را تعدیل می‌کنند؛ لذا پایش منظم لازم است.
جمع‌بندی
ارتباط پیچیده بیماری‌های تیروئید و اختلالات خودایمنی کبدی ناشی از تعامل متقابل سیستم ایمنی و متابولیسم است. بیماران دارای یکی از این دو بیماری باید به‌صورت منظم از نظر علائم کبدی غربالگری شوند. تشخیص زودرس، مانع از پیشرفت فیبروز و بروز عوارض جدی خواهد شد. همکاری بین متخصص غدد، گوارش و ایمونولوژی، کلید موفقیت در درمان این هم‌پوشانی بالینی است.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Autoimmune Hepatitis Overview]
۲. [LabTestsOnline – Liver Antibody Tests (AMA, ANA, ASMA)]
No.125
۰۴/۰۷